«هبه» در لغت به معنای بخشیدن است و در اصطلاح حقوقی، «عقدی است که به موجب آن، یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می‌کند.» به عبارت دیگر، شخصی به دیگری مالی را بدون عوض واگذار می‌کند.
هبه نامه، سندی است که در آن هبه کننده (واهب) و هبه گیرنده (متهب) مشخص می‌شوند و مالی که مورد هبه واقع شده است، تعیین می‌گردد. هبه نامه می‌تواند در قالب سند رسمی یا عادی تنظیم شود.
شرایط هبه نامه
شرایط هبه نامه، شرایطی هستند که باید در هنگام تنظیم هبه نامه رعایت شوند تا عقد هبه صحیح و معتبر باشد. این شرایط عبارتند از:
- اهلیت طرفین: هبه کننده و هبه گیرنده باید دارای اهلیت معامله باشند، یعنی بالغ، عاقل و رشید باشند.
- موضوع هبه: موضوع هبه باید مالی باشد که در قانون مدنی به عنوان مال شناخته شده است. همچنین، مالی که مورد هبه واقع می‌شود، باید موجود باشد یا قابل وجود باشد.
- قصد و رضایت طرفین: هبه کننده و هبه گیرنده باید قصد و رضایت برای انجام عقد هبه داشته باشند.
- قبض: هبه کننده باید مالی که مورد هبه واقع شده است را به هبه گیرنده تسلیم کند.
در ادامه به هر یک از موارد فوق می پردازیم:
اهلیت طرفین
هبه کننده و هبه گیرنده باید دارای اهلیت معامله باشند. اهلیت معامله، عبارت است از توانایی انجام اعمال حقوقی. در قانون مدنی ایران، اهلیت معامله از سن 18 سال تمام شمسی آغاز می‌شود. همچنین، افراد غیر رشید نیز فاقد اهلیت معامله هستند.
موضوع هبه
موضوع هبه باید مالی باشد که در قانون مدنی به عنوان مال شناخته شده است. در قانون مدنی، اموال به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: اموال منقول و اموال غیرمنقول.
- اموال منقول، اموالی هستند که می‌توان آنها را بدون توسل به قوه قاهره از محلی به محل دیگر نقل کرد. برای مثال، پول، ماشین، کتاب و… از جمله اموال منقول هستند.
- اموال غیرمنقول، اموالی هستند که نمی‌توان آنها را بدون توسل به قوه قاهره از محلی به محل دیگر نقل کرد. برای مثال، زمین، ساختمان، درخت و… از جمله اموال غیرمنقول هستند.
همچنین، مالی که مورد هبه واقع می‌شود، باید موجود باشد یا قابل وجود باشد. برای مثال، نمی‌توان مالی را که هنوز وجود ندارد، هبه کرد.
قصد و رضایت طرفین
هبه کننده و هبه گیرنده باید قصد و رضایت برای انجام عقد هبه داشته باشند. قصد، عبارت است از اراده انجام یک عمل حقوقی. رضایت، عبارت است از موافقت با انجام یک عمل حقوقی.
قبض
قبض، عبارت است از تسلیم مال مورد هبه از سوی هبه کننده به هبه گیرنده و شرط لازم برای تحقق عقد هبه است.
شرایط شکلی هبه نامه
هبه نامه می‌تواند در قالب سند رسمی یا عادی تنظیم شود. سند رسمی، سندی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم شده است و سند عادی، سندی است که در خارج از دفتر اسناد رسمی تنظیم شده است.
هبه نامه رسمی، از نظر اثبات در محاکم، دارای اعتبار بیشتری نسبت به هبه نامه عادی است.
در هبه نامه رسمی، باید نکات زیر رعایت شوند:
- نام و نام خانوادگی، مشخصات هویتی، اقامتگاه و امضای هبه کننده و هبه گیرنده
- موضوع هبه
- قبض یا عدم قبض مال مورد هبه
- تاریخ تنظیم هبه نامه
در هبه نامه عادی، باید نکات زیر رعایت شوند:
- نام و نام خانوادگی، مشخصات هویتی، اقامتگاه و امضای هبه کننده و هبه گیرنده
- موضوع هبه
- قبض یا عدم قبض مال مورد هبه
آثار هبه
با وقوع عقد هبه، مال مورد هبه به ملکیت هبه گیرنده در می‌آید و هبه کننده حق رجوع به آن را ندارد. البته، در برخی موارد، هبه کننده می‌تواند از حق رجوع خود استفاده کند.
آثار هبه، عبارتند از آثاری که با وقوع عقد هبه بر طرفین معامله و مال مورد هبه مترتب می‌شود. این آثار عبارتند از:
- انتقال مالکیت مال مورد هبه به هبه گیرنده: با وقوع عقد هبه، مال مورد هبه به ملکیت هبه گیرنده در می‌آید و هبه کننده دیگر مالک آن مال نیست.
- حق رجوع هبه کننده در برخی موارد: هبه کننده در برخی موارد، حق رجوع به مال مورد هبه را دارد. برای مثال، اگر هبه در نتیجه اکراه یا اشتباه واقع شده باشد، هبه کننده می‌تواند از حق رجوع خود استفاده کند.
- تأمین حق هبه گیرنده نسبت به مال مورد هبه: هبه کننده موظف است مال مورد هبه را به هبه گیرنده تسلیم کند و همچنین، از هرگونه مزاحمت یا ممانعت در حق هبه گیرنده خودداری کند.
در ادامه به هر یک از موارد فوق می پردازیم:
انتقال مالکیت مال مورد هبه به هبه گیرنده
با وقوع عقد هبه، مال مورد هبه به ملکیت هبه گیرنده در می‌آید و هبه کننده دیگر مالک آن مال نیست. این امر به این معناست که هبه گیرنده می‌تواند به هر نحوی که بخواهد از مال مورد هبه استفاده کند، مانند اینکه آن را بفروشد، اجاره دهد یا به دیگری هبه کند.
حق رجوع هبه کننده در برخی موارد
هبه کننده در برخی موارد، حق رجوع به مال مورد هبه را دارد. این موارد عبارتند از:
- اگر هبه کننده در نتیجه اکراه یا اشتباه، مالی را به دیگری هبه کند، می‌تواند از حق رجوع خود استفاده کند.
- اگر هبه مشروط به انجام کاری بوده و هبه گیرنده آن کار را انجام نداده باشد، هبه کننده می‌تواند از حق رجوع خود استفاده کند.
- اگر هبه در مرض الموت واقع شده باشد، ورثه هبه کننده می‌توانند از حق رجوع خود استفاده کنند.
تأمین حق هبه گیرنده نسبت به مال مورد هبه
هبه کننده موظف است مال مورد هبه را به هبه گیرنده تسلیم کند و همچنین، از هرگونه مزاحمت یا ممانعت در حق هبه گیرنده خودداری کند. اگر هبه کننده از این تعهدات خودداری کند، هبه گیرنده می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و الزام هبه کننده به انجام تعهدات خود را درخواست کند.
هبه در موارد زیر باطل است:
- اگر هبه کننده فاقد اهلیت معامله باشد.
- اگر موضوع هبه مال غیر بوده باشد.
- اگر هبه گیرنده مال مورد هبه را قبض نکرده باشد.
در صورت بطلان هبه، مال مورد هبه به هبه کننده مسترد می‌شود.
انواع هبه
- هبه معوض
در هبه معوض، هبه کننده عوض یا مالی را در مقابل هبه خود دریافت می‌کند. این عوض می‌تواند مالی یا غیرمالی باشد. برای مثال، ممکن است شخصی یک خانه را به دیگری هبه کند و در مقابل، مبلغی پول از او دریافت کند.
- هبه مجانی
در هبه مجانی، هبه کننده هیچ عوض یا مالی در مقابل هبه خود دریافت نمی‌کند. این نوع هبه، رایج‌ترین نوع هبه است. برای مثال، ممکن است شخصی یک کتاب را به دیگری هبه کند بدون اینکه در مقابل، چیزی از او دریافت کند.
انواع دیگر هبه
علاوه بر هبه معوض و مجانی، انواع دیگری از هبه نیز وجود دارد که عبارتند از:
- هبه عمری: در هبه عمری، هبه کننده یک مال را برای مدت عمر خود یا عمر هبه گیرنده به او هبه می‌کند. پس از فوت هبه کننده یا هبه گیرنده، مال مورد هبه به ورثه هبه کننده بازمی‌گردد.
- هبه رقبی: در هبه رقبی، هبه کننده یک مال را برای مدتی مشخص به هبه گیرنده هبه می‌کند. پس از انقضای مدت، مال مورد هبه به هبه کننده بازمی‌گردد.
- هبه مشروط: در هبه مشروط، هبه به شرط انجام کاری یا عدم انجام کاری واقع می‌شود. اگر هبه گیرنده شرط هبه را انجام دهد، هبه محقق می‌شود. اگر هبه گیرنده شرط هبه را انجام ندهد، هبه باطل می‌شود.
امید است این اطلاعات برای شما مفید بوده باشد.