طلاق توافقی به نوعی از طلاق گفته می‌شود که در آن زن و شوهر با رضایت و تفاهم دوطرفه تصمیم به جدایی می‌گیرند و بر سر تمامی مسائل مرتبط با پایان زندگی مشترک به توافق می‌رسند
. به بیان ساده، هر توافقی که زوجین درباره حقوق و تکالیف پس از جدایی داشته باشند – از مهریه و نفقه گرفته تا حضانت فرزندان، ملاقات با آنها، جهیزیه و سایر امور – برای دادگاه محترم و قابل قبول خواهد بود
. نتیجه این تفاهم در دادگاه ثبت شده و ضمانت اجرای قانونی پیدا می‌کند.
تعریف قانونی طلاق توافقی
: در عرف حقوقی ایران، چیزی به اسم “طلاق توافقی” به صورت مجزا در قانون تعریف نشده است؛ بلکه اصطلاحی است که برای طلاق با رضایت هر دو طرف به کار می‌رود. از نظر شرعی نیز طلاق امری ناپسند محسوب می‌شود مگر اینکه راهی جز جدایی نباشد. قانون ایران برای مواردی که زن و شوهر هر دو خواهان طلاق‌اند، راهکاری پیش‌بینی کرده تا بدون دعوا و اختلاف، پروسه طلاق انجام شود. به این نوع طلاق، «طلاق تفاهمی هم می‌گویند که معادل No-fault divorce یا Uncontested Divorce در نظام‌های حقوقی غربی است.
طلاق توافقی در سال‌های اخیر در ایران بسیار رواج یافته است. علت این امر پیچیدگی و طولانی بودن فرآیند طلاق‌های یکطرفه (طلاق به درخواست زن یا مرد بدون رضایت طرف مقابل) است. هنگامی که هر دو نفر به این باور می‌رسند که زندگی مشترکشان قابل ادامه نیست، منطقی است که با تفاهم و همکاری مسیر قانونی جدایی را کوتاه‌تر و ساده‌تر کنند. طبق آمار، درصد قابل توجهی از طلاق‌ها در کلان‌شهرها از نوع توافقی است؛ به طور مثال در تهران سالانه بیش از ۳۰ هزار نفر از هم جدا می‌شوند که حدود ۲۷ هزار مورد آنها طلاق توافقی است
. این نشان می‌دهد طلاق دوطرفه به راه‌حلی رایج برای زوج‌ها تبدیل شده تا با کمترین تنش زندگی خود را از هم جدا کنند.
اما باید توجه داشت که تصمیم به طلاق، حتی از نوع توافقی، یکی از مهم‌ترین و گاهاً دشوارترین تصمیم‌های زندگی است. توصیه می‌شود زوج‌ها پیش از اقدام به طلاق حتماً از مشاوره خانواده بهره بگیرند و مطمئن شوند که همه راه‌های سازش را پیموده‌اند. در صورتی که تصمیم قطعی باشد، آشنایی کامل با مراحل و جزئیات طلاق توافقی به آنها کمک می‌کند با دید باز و آمادگی بیشتری وارد این فرآیند شوند. در ادامه، ابتدا نگاهی تاریخی و قانونی به شکل‌گیری روند طلاق توافقی خواهیم داشت و سپس مراحل انجام طلاق توافقی، شرایط و مدارک موردنیاز، مزایا و معایب، هزینه‌ها و حتی چند نمونه واقعی و نکات تجربه‌شده در این زمینه را بررسی می‌کنیم. هدف ما ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی طلاق توافقی است تا پاسخگوی تمامی سوالات شما باشد.
تاریخچه و پشتوانه قانونی طلاق توافقی
هرچند اصطلاح «طلاق توافقی» در قوانین قدیمی به صراحت ذکر نشده، اما مفهوم آن ریشه در فقه و حقوق اسلامی دارد. در فقه امامیه دو نوع طلاق وجود دارد که شباهت زیادی به طلاق توافقی امروزین دارند: طلاق خُلع و طلاق مبارات. در طلاق خلع، زن به دلیل کراهتی که از شوهر دارد در مقابل طلاق، مالی (معمولاً معادل یا بخشی از مهریه خود) به شوهر می‌بخشد تا او را راضی به طلاق کند؛ و در طلاق مبارات، کراهت و عدم تمایل دوطرفه است و معمولاً زن و مرد با بخشش مالی از سوی زن به جدایی رضایت می‌دهند. این دو نوع طلاق – که هر دو با توافق و رضایت طرفین صورت می‌گیرند – را می‌توان پیشینه‌ای برای طلاق توافقی دانست. در واقع زمانی که زن و شوهر هر دو خواهان پایان زندگی هستند، می‌توانند با سازش بر سر حقوق مالی از هم جدا شوند.
در قوانین معاصر ایران، قانون مدنی و قانون حمایت خانواده چارچوب کلی طلاق (اعم از توافقی یا غیر آن) را مشخص کرده‌اند. طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد هر وقت بخواهد میتواند زن خود را طلاق دهد و طبق مواد ۱۱۳۰ و ۱۱۱۹، زن نیز در شرایطی خاص یا در صورت داشتن وکالت در طلاق (حق طلاق) میتواند تقاضای طلاق کند. اما قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و آیین‌نامه‌های مربوط به آن، رویه انجام طلاق توافقی را نظام‌مند کردند. یکی از مهم‌ترین تغییرات قانونی در اواخر دهه ۱۳۹۰، الزامی‌شدن مشاوره‌های قبل از طلاق بود. از آذرماه سال ۱۳۹۷ به بعد، زوجینی که قصد طلاق توافقی دارند ابتدا باید به مراکز مشاوره خانواده مراجعه و عدم امکان سازش را طی جلساتی احراز کنند
. سازمان بهزیستی سامانه‌ای به نام «سامانه تصمیم» راه‌اندازی کرد که زوجین با ثبت‌نام در آن، به یک مرکز مشاوره در شهر خود ارجاع می‌شوند. پس از طی چند جلسه مشاوره (معمولاً ۱ تا ۳ جلسه)، اگر همچنان بر طلاق اصرار داشتند، گواهی مربوطه (که گاه “گواهی عدم انصراف از طلاق” خوانده می‌شود) برایشان صادر می‌گردد
. این گواهی یکی از مدارک لازم برای ارائه دادخواست طلاق توافقی به دادگاه است.
از منظر قانونی، طلاق توافقی حکم و شرایط خاصی متفاوت از طلاق معمول ندارد جز اینکه دادگاه بر اساس توافق زوجین رأی صادر می‌کند. رأی دادگاه در طلاق توافقی همان گواهی عدم امکان سازش است که در آن به توافقات زوجین اشاره شده و به آنها اجازه می‌دهد ظرف مدت محدودی (معمولاً ۳ ماه) به دفتر رسمی طلاق مراجعه و صیغه طلاق را جاری کنند. اگر در این مهلت اقدام نکنند، اعتبار رأی از بین می‌رود و باید مجدداً مراحل را طی کنند
. بنابراین قانونگذار برای جلوگیری از طولانی‌شدن بلاتکلیفی، مدت اعتبار برای اجرای طلاق توافقی تعیین کرده است (۹۰ روز از تاریخ قطعیت رأی).
خلاصه اینکه پشتوانه قانونی طلاق توافقی همان قوانین عمومی طلاق است منتها با روند ساده‌تر و توافق‌محور. دادگاه‌ها نیز به احترام تصمیم دو طرف، وارد جزییات اختلاف نمی‌شوند و صرفاً توافق‌نامه آنان را بررسی و در صورت مغایر نبودن با قوانین (مثلاً رعایت حقوق کودکان و پرداخت حقوق مالی زن)، حکم طلاق را صادر می‌کنند. در بخش بعد، روند و مراحلی که زوجین باید طی کنند تا به این حکم برسند گام‌به‌گام توضیح داده شده است.
شرایط و مراحل طلاق توافقی (گام‌به‌گام)
برای انجام موفقیت‌آمیز طلاق توافقی، همکاری و هماهنگی زوجین در هر مرحله ضروری است. در اینجا مراحل کلی را از ابتدا تا انتها مرور می‌کنیم:
-
تصمیم مشترک و توافق اولیه زوجین: نخستین شرط، رضایت هر دو نفر بر طلاق است. این تصمیم باید بدون اجبار و براساس مصلحت دو طرف گرفته شود. بهتر است زوجین پیش از ورود به مراحل قضایی، در فضایی دوستانه درباره تمامی موارد به تفاهم برسند. موارد مهم شامل:
- مهریه: آیا زن مهریه خود را به طور کامل خواهد بخشید؟ یا بخشی را مطالبه و بخشی را می‌بخشد؟ نحوه تسویه مهریه توافق شود.
- نفقه و امور مالی دیگر: تکلیف نفقه معوقه زن (اگر مطالبه دارد) یا نفقه فرزندان، اجرت‌المثل ایام زندگی مشترک، و سایر حقوق مالی زن مانند جهیزیه مشخص گردد.
- حضانت فرزندان: اگر زوجین فرزند مشترک زیر ۱۸ سال دارند، تصمیم بگیرند که حضانت فرزند/فرزندان پس از طلاق با چه کسی باشد و برنامه دیدار طرف دیگر با فرزند چگونه خواهد بود.
- سایر شروط: هر توافق دیگری نظیر انتقال مال، هزینه‌های فرزندان، نحوه سفر فرزندان، و… را مکتوب و مورد توافق قرار دهند.
تهیه یک توافق‌نامه مکتوب (صورتجلسه توافق) در این مرحله بسیار کمک‌کننده است. اگرچه لازم نیست رسمی باشد، اما نوشتن توافقات روی کاغذ و امضای هر دو نفر، از بروز اختلافات بعدی جلوگیری می‌کند.
-
ثبت‌نام در سامانه تصمیم و مشاوره اجباری: همانطور که در بخش قبل ذکر شد، از سال ۱۳۹۷ حضور در جلسات مشاوره پیش از طلاق برای زوجین الزامی شده است
. بنابراین مرحله بعدی این است که به سامانه نوبت‌دهی طلاق (سامانه تصمیم) متعلق به سازمان بهزیستی مراجعه کنید (نشانی وب‌سایت:
zaman.behzisti.net). در این سامانه اطلاعات اولیه زوجین ثبت می‌شود و نزدیک‌ترین مرکز مشاوره خانواده برای چند جلسه به آنها معرفی خواهد شد.
معمولاً ۱ تا ۳ جلسه مشاوره برنامه‌ریزی می‌شود (بسته به نظر مشاور ممکن است تعداد جلسات بیشتر شود). هدف این جلسات کمک به زوجین برای بازنگری تصمیمشان و تلاش برای اصلاح رابطه است. مشاوران تلاش می‌کنند اگر کورسوی امیدی به سازش هست، آن را تقویت کنند. اما در نهایت احترام به خواست زوجین می‌گذارند.
چنانچه پس از پایان جلسات، زوجین همچنان مصر به طلاق باشند، مرکز مشاوره یک گواهی عدم انصراف از طلاق یا گواهی پایان مشاوره صادر می‌کند. این مدرک نشان می‌دهد که تلاش‌های مشاوره‌ای انجام شده اما زوجین منصرف نشدند. توجه: در صورتی که زوجین بدون عذر موجه در این جلسات شرکت نکنند، دادگاه میتواند درخواست طلاق را رد کند چون حضور در مشاوره پیش‌نیاز رسیدگی قضایی است. -
تهیه مدارک لازم: پس از دریافت گواهی مشاوره، زوجین باید مدارک مورد نیاز برای ثبت دادخواست و انجام طلاق را گردآوری کنند. فهرست مدارک مورد نیاز در بخش بعدی به تفصیل آمده است، اما به طور خلاصه شامل شناسنامه و کارت ملی زوجین، عقدنامه یا رونوشت آن، گواهی مشاوره (تصمیم)، و چند مدرک تکمیلی مثل گواهی بارداری یا بکارت (در شرایط خاص) است. اطمینان از کامل بودن مدارک، از اتلاف وقت بعدی جلوگیری می‌کند.
-
تنظیم و ثبت دادخواست طلاق توافقی: اکنون باید رسماً از دادگاه تقاضای طلاق توافقی شود. ثبت دادخواست طلاق در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌شود. زوجین یا وکیل ایشان می‌توانند با در دست داشتن مدارک به یکی از این دفاتر مراجعه کرده و دادخواست را ثبت کنند. در دادخواست طلاق توافقی، خواهان و خوانده هر دو زوجین هستند (برخلاف طلاق‌های دیگر که یک نفر خواهان و دیگری خوانده است) و متن دادخواست اشاره می‌کند که زوجین بر سر تمامی امور توافق کرده‌اند و تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش دارند.
همچنین ضمائم دادخواست شامل مدارکی است که در مرحله قبل آماده کردید: کپی شناسنامه‌ها، کارت ملی‌ها، سند ازدواج، گواهی مشاوره، و اگر زن یائسه است یا باردار است گواهی مربوطه، و غیره. دفتر خدمات قضایی پس از ثبت دادخواست، آن را به دادگاه خانواده صالح (معمولاً دادگاه خانواده شهر محل زندگی زوجین) ارجاع می‌دهد. یک شماره پرونده و شعبه رسیدگی‌کننده نیز اعلام می‌شود. -
حضور در دادگاه و ارائه توافق‌نامه: پس از ارجاع پرونده به شعبه دادگاه خانواده، معمولاً وقت رسیدگی نزد قاضی خانواده تعیین می‌شود. زوجین باید در زمان مقرر در دادگاه حاضر شوند (اگر وکیل رسمی دادگستری گرفته باشند، نیازی به حضور شخصی آنها نیست و وکیلشان مراحل را پیگیری می‌کند). در جلسه دادگاه، قاضی پرسش‌هایی جهت اطمینان از رضایت دو طرف و نیز آگاهی آنها از تصمیمشان می‌پرسد. همچنین توافق‌نامه مکتوب زوجین درباره جزئیات طلاق بررسی یا اخذ می‌شود. اگر قبلاً توافق‌نامه‌ای تنظیم و امضا کرده‌اند ارائه می‌دهند؛ در غیر اینصورت، قاضی از آنها در جلسه پرسیده و موارد توافق را صورتجلسه می‌کند (مثلاً “زوجه تمام مهریه خود را در قبال طلاق به زوج بخشید” یا “زوج مبلغ X تومان به زوجه بابت نفقه معوقه می‌پردازد” و …).
چنانچه از نظر قاضی، توافقات کامل و عادلانه باشد و خطری متوجه حقوق قانونی طرفین (خصوصاً زن و فرزندان) نباشد، دادگاه گواهی عدم امکان سازش (حکم طلاق توافقی) را صادر می‌کند. این حکم معمولاً چند روز بعد آماده و به طرفین یا وکلایشان ابلاغ می‌شود. از لحظه ابلاغ، زوجین ۳ ماه فرصت اجرا دارند. -
اخذ گواهی‌های لازم قبل از اجرای طلاق: پیش از مراجعه به دفتر طلاق برای ثبت طلاق، بسته به شرایط زوجه ممکن است مدارکی لازم باشد:
- گواهی بارداری یا عدم بارداری: اگر زوجه در سن باروری باشد، باید وضعیت بارداری‌اش مشخص شود. معمولاً دادگاه در رای ذکر می‌کند که زوجه برای آزمایش بارداری به پزشک قانونی یا آزمایشگاه معتبر مراجعه کند. ارائه گواهی عدم بارداری به دفترخانه طلاق الزامی است (مگر آنکه در رای ذکر شود زوجه باردار است یا یائسه است).
- گواهی بکارت: در صورتی که زوجه باکره باشد (اصطلاحاً دوشیزه)، جهت ثبت طلاق نیاز است گواهی سلامت بکارت از پزشکی قانونی اخذ و ارائه شود یا پدر زوجه در دفترخانه حاضر شده و اجازه ثبت طلاق را بدهد. طبق قانون، اگر ازدواج نخست زوجین بوده و نزدیکی رخ نداده باشد، برای ثبت طلاق حضور پدر دختر یا ارائه گواهی بکارت جهت درج در شناسنامه (ثبت طلاق غیرمدخوله) ضروری است.
- گواهی گذراندن عده (در موارد خاص): در طلاق توافقی، عده همان عده طلاق رجعی است (سه طهر یا سه ماه و ده روز برای زنان غیرحامله). اما اگر زوجه یائسه یا باکره باشد عده ندارد. دفترخانه مدارک مربوطه (یائسگی با گواهی پزشک یا سن بالا، باکره بودن با گواهی ذکرشده) را مطالبه می‌کند.
تهیه این گواهی‌ها قبل از رفتن به محضر کمک می‌کند کار سریع‌تر انجام شود.
-
مراجعه به دفترخانه رسمی طلاق و ثبت طلاق: آخرین مرحله مراجعه به یکی از دفاتر رسمی طلاق جهت جاری کردن صیغه طلاق و ثبت آن در شناسنامه‌ها است. حضور زوجین (یا نماینده دارای وکالتنامه آنها) در دفترخانه الزامی است. اگر وکیل دادگستری گرفته‌اید و در وکالتنامهاش حق طلاق شما درج شده، او میتواند به جای شما به دفترخانه برود. در غیراینصورت حتماً شخص زوج و زوجه باید حاضر شوند.
دفترخانه مدارک زیر را دریافت می‌کند: گواهی عدم امکان سازش دادگاه (حکم طلاق توافقی)، شناسنامه و کارت ملی زوج و زوجه، عقدنامه (سند ازدواج)، گواهی عدم بارداری و گواهی بکارت/حضور پدر زوجه (اگر لازم باشد). سپس صیغه طلاق توسط عاقد جاری می‌شود. اگر زوجه باکره باشد صیغه طلاق «بائن غیرمدخوله» خواهد بود (طلاقی که امکان رجوع ندارد و در شناسنامه درج می‌شود). در سایر موارد طلاق از نوع «رجعی» است منتها در طلاق توافقی معمولاً زن حق رجوع ندارد چون مالی به شوهر بخشیده که طلاق خلع محسوب شود – این موارد را سردفتر بر اساس حکم دادگاه تنظیم می‌کند.
پس از خواندن خطبه طلاق، طلاق در دفتردار ثبت شده و یک سند طلاق به زوجین داده می‌شود. همچنین در شناسنامه هر دو، مهر مربوط به طلاق درج می‌گردد (نام همسر سابق در شناسنامه باقی می‌ماند مگر در شرایط خاص که امکان حذف آن هست که در بخش‌های بعد توضیح داده‌ایم). -
اقدامات پس از طلاق: کار قانونی طلاق با دریافت سند طلاق پایان می‌یابد. اما زوجین ممکن است پس از آن نیاز به انجام کارهای دیگری داشته باشند، مثلاً:
- اگر درباره مهریه توافق شده پرداختی صورت گیرد (مثلاً چک یا سند مالی رد و بدل شود) باید طبق توافق عمل کنند. اگر مهریه بخشیده شده، زوجه میتواند به دفترخانه ازدواج مراجعه و رسماً در قبال طلاق، مهریه را ابراء (بخشیدن) یا بذل کند تا ثبت شود.
- در مورد حضانت فرزند، حکم دادگاه مبنای کار است. اگر مثلاً حضانت با مادر باشد ولی برای اجرا نیاز به ابلاغ رسمی است، پیگیری در دادگاه انجام شود. معمولاً در طلاق توافقی همه چیز دوستانه پیش می‌رود اما بهتر است موارد مهم مکتوب شود.
- برای پاک کردن نام همسر سابق از شناسنامه: قانوناً فقط در دو صورت نام همسر از شناسنامه حذف می‌شود؛ یکی اینکه زوجه باکره بوده و طلاق غیرمدخوله باشد (که در این حالت با ارائه گواهی بکارت به ثبت احوال، صفحه طلاق از شناسنامه پاک می‌شود)، و دیگر اینکه فردی که طلاق گرفته مجدداً ازدواج کند – آن‌گاه نام همسر قبلی در شناسنامه جدید ذکر نخواهد شد. در غیر این دو حالت، صرف طلاق گرفتن دلیل برای حذف نام همسر نیست. بنابراین زوجین مطلع باشند که بعد از طلاق توافقی، نام یکدیگر همچنان در شناسنامه‌شان خواهد بود تا زمانی که شرایط قانونی حذف فراهم شود.
مراحل فوق ممکن است بسته به شرایط هر زوج کمی تفاوت داشته باشد (برای نمونه ممکن است زوجین از مرحله ۲ به بعد کار را به وکیل دادگستری بسپارند و خودشان در دادگاه و محضر حاضر نشوند که در این حالت برخی گام‌ها توسط وکیل انجام می‌شود). اما چارچوب کلی همین است. در بهترین حالت، حداقل زمان برای طلاق توافقی حدود ۲۰ روز تا یک ماه است (در شرایطی که جلسات مشاوره کم و کار دادگاه سریع پیش برود)
. در عمل معمولاً این پروسه بین ۱ تا ۲ ماه به طول می‌انجامد. اگر زوجین یا یکی از آنها خارج از کشور باشد یا موارد خاص داشته باشند، زمان بیشتر خواهد شد.
در جدول زیر یک نمای کلی و مقایسه‌ای بین طلاق توافقی و طلاق یکطرفه (غیرتوافقی) ارائه کرده‌ایم تا مزایا و سهولت نسبی فرآیند توافقی بهتر مشخص شود:
| موضوع | طلاق توافقی (دوطرفه) | طلاق یکطرفه (مثلاً به درخواست زن) |
|---|---|---|
| مدت زمان دادرسی | معمولاً کوتاه (۳ هفته تا ۲ ماه) به دلیل نبودن دعوا و تجدیدنظرخواهی طولانی. | طولانی‌تر (ممکن است ۶ ماه تا چند سال) به علت وجود اعتراض و طی مراحل بدوی و تجدیدنظر. |
| جلسات دادگاه | ۱ جلسه (فقط برای تأیید توافق و صدور رأی). | متعدد؛ دادگاه بدوی، جلسات احتمالاً کارشناسی و مشاوره، دادگاه تجدیدنظر. |
| لزوم ارائه دلایل | نیاز به دلیل خاصی برای طلاق نیست؛ توافق کفایت می‌کند. | باید مطابق قانون دلایل موجه (عسر و حرج زن، تخلفات زوج و …) ارائه شود تا دادگاه قانع گردد. |
| حق رجوع و پشیمانی | پس از صدور حکم، عملاً امکان پشیمانی یکطرفه نیست مگر اینکه هر دو منصرف شوند و اقدامی نکنند. | زوج میتواند در طلاق رجعی تا پایان عده رجوع کند حتی اگر زن ناراضی باشد (مگر شروط ضمن عقد). در درخواست طلاق از طرف زن، اگر حکم نیاید امکان برگشت از تصمیم هست. |
| تکلیف مهریه و حقوق مالی | با توافق تعیین می‌شود (مثلاً بخشش مهریه یا پرداخت قسطی آن طبق قرارداد میان زوجین). | به تشخیص دادگاه طبق قانون؛ مثلاً در طلاق به درخواست زن، مهریه پابرجاست و باید حل‌وفصل شود. |
| هزینه دادرسی و اجرایی | هزینه دادرسی همان هزینه ثبت دادخواست (حدود چند صد هزار تومان) + هزینه مشاوره اجباری. هزینه دفترخانه نیز برعهده زوج است (ثبت طلاق). هزینه وکیل درصورت گرفتن وکیل اضافه می‌شود. | هزینه دادرسی مشابه است ولی ممکن است هزینه کارشناسی، آزمایشات (مثلاً پزشکی قانونی برای عدم تمکین) و… اضافه گردد. همچنین اگر پرونده طولانی شود هزینه وکیل بیشتری نیاز است. |
| فشار روحی روانی | کمتر، به دلیل توافق و کاهش درگیری و تنش در دادگاه. | معمولاً بیشتر، چون یک فرآیند کشمکش‌دار و مبهم است و تنش میان زوجین بالا می‌رود. |
(توضیح: شرایط هر پرونده متفاوت است؛ جدول فوق صرفاً روند معمول را مقایسه کرده است.)
همانطور که دیده می‌شود، طلاق توافقی از نظر زمانی و عاطفی کم‌هزینه‌تر است و به همین دلیل زوج‌های زیادی ترجیح می‌دهند حتی در صورت اختلافات، با تفاهم روی مسائل، از این مسیر استفاده کنند. در ادامه، هر آنچه برای طی کردن این مراحل لازم است (از جمله مدارک و نکات مهم) را شرح می‌دهیم.
مدارک لازم برای طلاق توافقی
آماده‌سازی مدارک موردنیاز پیش از شروع فرایند قضایی، باعث می‌شود کار بدون وقفه پیش برود. در طلاق توافقی مدارک زیر لازم است:
- مدارک هویتی زوجین: اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی شوهر و زن. (در صورت نبود کارت ملی هوشمند، پرینت ثبت احوال یا رسید آن ارائه شود). این مدارک برای احراز هویت و ثبت در سامانه‌های قضایی الزامی‌اند.
- سند ازدواج: اصل و کپی عقدنامه یا سند رسمی ازدواج. اگر سند ازدواج در دسترس نیست، از دفترخانه‌ای که ازدواج را ثبت کرده رونوشت یا کپی برابر اصل تهیه کنید. بدون سند ازدواج یا رونوشت آن، دادگاه درخواست طلاق را نمی‌پذیرد مگر در شرایط استثنایی (مثلاً مفقودی که اعلام شده).
- گواهی عدم امکان سازش (بعداً): این همان حکم نهایی طلاق از دادگاه است که در مراحل آخر صادر می‌شود. (نیازی نیست اول کار داشته باشید ولی ذکر شد که بدانید مدرک نهایی چه خواهد بود).
- گواهی شرکت در جلسات مشاوره: یا همان گواهی عدم انصراف از طلاق که توسط مرکز مشاوره خانواده پس از پایان جلسات صادر می‌شود. این مدرک باید ضمیمه دادخواست شود.
- توافق‌نامه مکتوب زوجین: (اختیاری اما مفید) اگر زن و شوهر همه توافقات خود را نوشته و امضا کرده‌اند، یک نسخه از آن ضمیمه دادخواست شود. این مدرک رسمی نیست اما نشان می‌دهد اختلافی در کار نیست و چه مواردی توافق شده. دادگاه نیز میتواند مفاد آن را عیناً در رأی منعکس کند.
- وکالتنامه طلاق (در صورت وجود): اگر زوجه وکالت در طلاق از زوج دارد (معروف به داشتن حق طلاق)، باید وکالتنامه رسمی مربوطه یا کپی برابر اصل آن را ضمیمه کند. هرچند در طلاق توافقی نیازی به اثبات حق طلاق نیست، اما ارائه این مدرک روند را تسهیل می‌کند، خصوصاً اگر شوهر شخصاً حضور نیابد.
- گواهی بارداری یا عدم بارداری: همانطور که گفته شد، دادگاه معمولاً برای خانم‌ها گواهی وضعیت بارداری درخواست می‌کند. برخی دادگاه‌ها این گواهی را شرط تشکیل جلسه قرار می‌دهند. بهتر است پیشاپیش از آزمایشگاه یا پزشکی قانونی نامه عدم بارداری بگیرید (در صورتیکه باردار نیستید). اگر باردار هستید، گواهی پزشک مبنی بر بارداری و سن تقریبی جنین ارائه شود.
- گواهی بکارت (برای زوجه باکره): در صورتی که زن دوشیزه باشد و رابطه زناشویی اتفاق نیفتاده، جهت ثبت طلاق نیاز است این امر اثبات شود. معمولاً پس از دادگاه، زوجین به پزشکی قانونی معرفی می‌شوند تا وضعیت بکارت بررسی شود و گواهی صادر گردد. این گواهی برای ارائه به دفترخانه مهم است. (در دادخواست اولیه نیاز به این مدرک نیست ولی بعداً باید تهیه شود).
- اجازه‌نامه ولی دختر (در صورت باکره بودن): این مورد جایگزین گواهی بالاست. یعنی اگر دختر باکره باشد، پدرش میتواند در دفترخانه حاضر شود و اجازه طلاق را اعلام کند. حضور پدر یا پدرجد پدری در دفترخانه کفایت می‌کند. در هر حال یا این اجازه حضوری لازم است یا گواهی پزشک قانونی که مورد قبل ذکر شد.
- گواهی فوت یا طلاق همسر قبلی (در صورت ازدواج مجدد): اگر یکی از زوجین قبلاً ازدواج دیگری داشته (چه طلاق گرفته چه همسرش فوت شده)، ارائه مدارک مربوط به طلاق قبلی یا فوت ضروری است تا وضعیت تأهل قبل مشخص باشد.
- وکالتنامه وکیل دادگستری: اگر زوجین وکیلی برای پرونده خود گرفته‌اند، وکیل با وکالتنامهاش اقدام می‌کند و اصل وکالتنامه باید به دادگاه ارائه و ضمیمه پرونده شود.
در کنار مدارک فوق، پرداخت هزینه‌های قانونی نیز باید انجام شود؛ از جمله: پرداخت هزینه ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی (که معمولاً به صورت آنلاین در همان لحظه پرداخت می‌شود)، هزینه جلسات مشاوره (برخی شهرها جلسه اول رایگان است و بقیه مثلا هر جلسه ۸۰ هزار تومان – بسته به تعرفه هر سال)
، و هزینه اجرای صیغه طلاق و ثبت آن در دفترخانه (که نرخ مصوب دارد، مثلاً برای سال ۱۴۰۳ حدود 400 تا 500 هزار تومان). اگر وکیل می‌گیرید، حق‌الوکاله وکیل مطابق قرارداد جداگانه است.
🔸 نکته: اگر اصل مدارک مهم مثل شناسنامه یا عقدنامه نزد یکی از زوجین است و همکاری لازم را برای ارائه آن ندارد، بهتر است قبل از طرح دادخواست تکلیف آن را روشن کنید (مثلاً زوجه میتواند با راهنمایی قضایی درخواست صدور رونوشت عقدنامه از دفترخانه یا المثنی شناسنامه از ثبت احوال بدهد). هر چند در طلاق توافقی این مشکلات کمتر پیش می‌آید، چون هر دو همکارند؛ ولی حتماً از همان اول توافق کنید که هر کس مدارک طرف مقابل را در اختیار دارد تحویل دهد.
با آماده‌سازی این مدارک، مسیر شما در سیستم قضایی هموار خواهد بود. اکنون به مزایا و معایب طلاق توافقی می‌پردازیم تا با دید بازتری در این مسیر گام بردارید.
مزایای طلاق توافقی
طلاق توافقی به عنوان مسیری کم‌تنش‌تر برای پایان زندگی مشترک، مزایای متعددی دارد که باعث شده بسیاری از زوج‌ها آن را انتخاب کنند. مهم‌ترین مزایای طلاق توافقی عبارت‌اند از:
-
سرعت و سهولت نسبی – مهم‌ترین مزیت، کوتاه بودن فرآیند است. از آنجا که میان زوجین اختلافی برای رأی دادگاه وجود ندارد و پرونده نیاز به رفت‌وآمد بین دادگاه‌های بدوی و تجدیدنظر ندارد، سریع‌تر مختومه می‌شود. همانطور که ذکر شد ممکن است ظرف چند هفته حکم گرفته شود؛ در حالی‌که طلاق‌های یکطرفه گاهاً سال‌ها طول می‌کشند. این سرعت برای زوجینی که تصمیمشان حتمی است یک موهبت محسوب می‌شود چون می‌توانند زودتر زندگی جدیدشان را آغاز کنند یا از بلاتکلیفی درآیند.
-
کاهش تنش و استرس – روند توافقی به جای دعوا و جدل حقوقی، بر مبنای همکاری است. جلسات دادگاه در حداقل ممکن برگزار می‌شود و نیازی به رودررویی خصمانه در دادگاه نیست. این امر از نظر روحی روانی فشار کمتری به هر دو وارد می‌کند. به خصوص اگر پای فرزندانی در میان باشد، توافق والدین فضای بهتری برای آنها فراهم می‌کند تا شاهد نزاع والدینشان در محکمه نباشند.
-
کنترل نتیجه توسط زوجین – در طلاق توافقی این خود زوجین هستند که شرایط جدایی را تعیین می‌کنند، نه قاضی. در دادگاه اگر طلاق یکطرفه باشد، نتیجه ممکن است مورد رضایت کامل هیچ‌کدام نباشد (مثلاً میزان نفقه تعیین‌شده یا ترتیبات حضانت ممکن است مطلوبشان نباشد). اما وقتی دو نفر با هم توافق می‌کنند، بر سر تک‌تک جزئیات از قبل به تفاهم رسیده‌اند و نتیجه قابل پیش‌بینی است. این توافق‌نامه یک قرارداد دوطرفه است که دادگاه فقط آن را رسمیت می‌بخشد.
-
هزینه مالی کمتر – پروسه کوتاه‌تر معمولاً به معنای هزینه کمتر است. هزینه دادرسی محدود به یک دادگاه می‌شود. هزینه مشاوره قبل از طلاق نیز چندان زیاد نیست. همچنین در بسیاری موارد، چون اختلافی در کار نیست، زوجین بدون نیاز به استخدام وکیل مراحل را طی می‌کنند یا حتی اگر وکیل بگیرند حق‌الوکاله کمتری می‌پردازند (نسبت به پرونده‌های طولانی). در مجموع، طلاق توافقی اقتصادی‌تر از آب در می‌آید.
-
جلوگیری از پرونده‌های جانبی – در طلاق‌های پرتنش، گاهی زوجین برای فشار به همدیگر شکایت‌ها و پرونده‌های متعددی مطرح می‌کنند (مثلاً شکایت ترک انفاق، مطالبه مهریه از یک سو و دادخواست اعسار از سوی دیگر، درخواست سلب حضانت، و…). اما اگر قرار بر توافق باشد، معمولاً این دعاوی حاشیه‌ای منتفی می‌شوند. خیلی اوقات در همان توافق‌نامه ذکر می‌شود که زن مهریه‌اش را بخشید و شکایت کیفری علیه شوهر مثلاً بابت نفقه یا موارد دیگر ندارد، یا مرد رضایت می‌دهد که جهیزیه زوجه را تسلیم کند و غیره. بنابراین یک توافق جامع، مانع اتلاف وقت و هزینه در پرونده‌های فرعی می‌گردد.
-
بهبود ارتباط پس از طلاق (نسبی) – هرچند با طلاق زندگی مشترک پایان می‌یابد، اما در بسیاری موارد ارتباط زوجین (به خصوص اگر فرزندی داشته باشند) کاملاً قطع نمی‌شود. زوجی که با مسالمت از هم جدا شوند، احتمال بیشتری دارد که پس از طلاق هم تعامل محترمانه‌ای داشته باشند. این برای تربیت فرزندان مشترک یا حفظ حرمت خانواده‌های دو طرف بهتر است. در مقابل، طلاق‌های دعوایی اغلب کینه و دلخوری‌های طولانی بر جا می‌گذارند.
-
احترام به خواسته زن در ساختار قانونی – ذکر این نکته هم مهم است که طلاق توافقی راهی است تا زنان نیز بتوانند نسبتا راحت‌تر طلاق بگیرند حتی اگر حق طلاق قانونی به صورت یکطرفه ندارند. در جامعه ما که حق طلاق اصولاً با مرد است، این روش فرصتی است که اگر زن زندگی را غیرقابل ادامه می‌بیند، با صحبت و جلب رضایت شوهر از طریق توافق (مالی یا غیره) از زندانی که احساس می‌کند در آن گرفتار شده خارج شود. به بیان دیگر، طلاق توافقی میتواند ابزار رهایی باشد در شرایطی که طلاق یکطرفه برای زن به سختی امکان‌پذیر است.
معایب و مشکلات طلاق توافقی
در کنار مزایای قابل توجه، باید از معایب یا ریسک‌های طلاق توافقی نیز آگاه بود تا با چشم باز تصمیم گرفت:
-
احتمال ناعادلانه بودن توافق – گاهی یکی از زوجین (معمولاً زن) به دلیل فشار روحی شدید یا عجله برای رهایی از زندگی مشترک، توافق‌های نابرابری را می‌پذیرد. برای مثال ممکن است زن با اکراه تمامی مهریه خود را ببخشد یا از حق حضانت فرزندش صرف‌نظر کند، فقط برای اینکه مرد به طلاق رضایت دهد. این توافق‌ها بعدها میتواند پشیمانی به بار آورد؛ چرا که شخص احساس می‌کند حقش ضایع شده است. در واقع در نبود یک داور بی‌طرف (دادگاه) که عدالت را برقرار کند، ممکن است یکی از طرفین زیاده‌خواهی کند و آن یکی ناچار به قبول شود. لذا توصیه می‌شود حتماً با مشاوره حقوقی قبل از امضای هر توافق‌نامه‌ای مطمئن شوید حق حیاتی خود را فدا نمی‌کنید.
-
قابل رجوع نبودن برخی امتیازات – وقتی زوجه در طلاق توافقی مهریه‌اش را می‌بخشد و طلاق خلع انجام می‌شود، دیگر بعد از طلاق حق مطالبه آن مهریه را نخواهد داشت (مگر در ایام عده از بذل مهریه رجوع کند که آن هم شرایط خاص خود را دارد). یا اگر مثلاً توافق کرده باشند که حضانت با یکی باشد و بعدها پشیمان شوند، تغییر آن نیازمند طرح دادخواست جدید و اثبات تغییر شرایط است که ساده نیست. پس تعهدات مندرج در توافق طلاق تا حد زیادی قطعی‌اند و فضای تجدیدنظر کمتری وجود دارد.
-
سوءاستفاده یکی از طرفین پس از صدور حکم – یکی از مشکلات مشاهده‌شده این است که پس از دریافت گواهی عدم امکان سازش از دادگاه، یکی از زوجین از اجرای طلاق خودداری می‌کند. مثلاً مرد از دفترخانه رفتن امتناع می‌کند تا زن را تحت فشار بگذارد (شاید می‌خواهد امتیاز بیشتری بگیرد) یا صرفاً تغییر نظر داده است. در طلاق توافقی، چون حکم دادگاه مبتنی بر توافق است، عدم حضور در دفترخانه تا پایان مهلت ۳ ماهه عملاً کل پرونده را بی‌نتیجه می‌کند. در این حالت زن باید دوباره از صفر اقدام کند (و قطعاً بی‌اعتمادی و تنش میانشان بیشتر خواهد شد). بنابراین ریسک عدم اجرا توسط یکی از طرفین وجود دارد. البته اخیراً بسیاری از دادگاه‌ها برای جلوگیری از این مشکل، در رأی خود ذکر می‌کنند که اگر هر یک از زوجین در مهلت مقرر به دفترخانه مراجعه نکرد، سردفتر بتواند یکطرفه صیغه طلاق را جاری کند. با این حال بهتر است زوجین نسبت به قول و قرار خود پایبند باشند تا دچار این دردسر نشوند.
-
فشار خانوادگی یا اجتماعی – چه بسا زن و شوهری در خلوت خود بر طلاق توافق کنند اما تحت فشار خانواده‌هایشان قرار گیرند که منصرف شوند یا امتیازات بیشتری بگیرند. این دخالت‌ها ممکن است فرآیند را مختل کند یا آن را فرسایشی سازد. البته این مشکل مختص طلاق توافقی نیست اما چون این نوع طلاق بر پایه تفاهم شخصی است، فشار بیرونی میتواند به سرعت روی آن اثر بگذارد. توصیه می‌شود تا حد امکان مسائل‌تان را خودتان حل کنید و پس از نهایی شدن توافق، به اطرافیان اطلاع دهید تا مداخله‌ها کمتر شود.
-
احساس پشیمانی یا شک بعد از طلاق – سرعت بالای طلاق توافقی یک تیغ دو لبه است. از یک سو مزیت است، از سوی دیگر ممکن است فرصت کافی برای تأمل عمیق را از افراد بگیرد. برخی افراد پس از انجام سریع طلاق، ناگهان دچار شوک عاطفی و تردید می‌شوند که آیا تصمیم درستی گرفتند یا نه. در حالی‌که اگر روند طولانی‌تر بود، شاید در خلال آن بهتر به نتیجه دلخواه یا حتی آشتی می‌رسیدند. البته موارد آشتی پس از طلاق توافقی هم داریم، اما از آنجا که معمولاً زوجه مهریه را بخشیده، بازگشت به زندگی سابق با از دست رفتن آن حق همراه است. به هر حال این ریسک وجود دارد که یکی دو سال بعد یکی از طرفین بگوید “ای کاش عجله نکرده بودم و بیشتر تلاش می‌کردم”.
-
عدم امکان دریافت برخی حقوق بیمه یا مستمری – برخی زوج‌ها برای بهره‌مندی از حقوقی مثل مستمری پدر یا معافیت سربازی فرزند اقدام به طلاق صوری توافقی می‌کنند (یعنی تنها روی کاغذ جدا می‌شوند ولی در واقعیت زندگی می‌کنند). باید توجه داشت که این کار غیرقانونی است و اگر فاش شود عواقب حقوقی دارد. وانگهی، در طلاق توافقی حقی مانند مستمری تأمین اجتماعی همسر متوفی به زن مطلقه تعلق نمی‌گیرد و اگر فرد هدفش چنین مواردی باشد باید تبعاتش را بسنجد.
با همه این اوصاف، بسیاری از معایب ذکرشده قابل مدیریت هستند؛ مثلاً با مشاوره حقوقی و روانشناسی مناسب قبل از طلاق می‌توان اطمینان یافت که تصمیم پخته است و توافقات منصفانه است. اکنون که مزایا و معایب را دانستیم، نگاهی به هزینه‌های مالی طلاق توافقی می‌اندازیم که سوال رایج بعدی کاربران است.
هزینه‌های طلاق توافقی چقدر است؟
برآورد هزینه در پرونده طلاق توافقی بسته به این است که آیا زوجین خودشان اقدام می‌کنند یا وکیل می‌گیرند و همچنین تعرفه‌های جاری سال چه میزان باشد. به طور کلی هزینه‌ها را می‌توان به دسته‌های زیر تفکیک کرد:
-
هزینه مشاوره اجباری: برای شرکت در جلسات مشاوره قبل از طلاق، هر زوج باید مبلغی را پرداخت کند. این تعرفه دولتی است و هر سال ممکن است اندکی افزایش یابد. برای مثال در سال ۱۴۰۲ هزینه هر جلسه مشاوره حدود ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان بوده است
. معمولاً دو یا سه جلسه کافیست. برخی مراکز مشاوره ممکن است هزینه را یکجا دریافت کنند. (گاهی هم اگر زوجین تمکن مالی نداشته باشند یا از بهزیستی معرفی شوند، هزینه تخفیف می‌خورد). به طور متوسط می‌توان ~۲۰۰ هزار تومان را برای این بخش درنظر گرفت.
-
هزینه دادرسی و دفاتر قضایی: هنگام ثبت دادخواست در دفتر خدمات الکترونیک قضایی، باید هزینه دادرسی معادل دعاوی غیرمالی پرداخت شود. این مبلغ در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۱۰ هزار تومان بوده است
(هر سال در حدود همین مقدار است). علاوه بر آن، دفاتر خدمات بابت خدمات خود کارمزد اندکی می‌گیرند (مثلاً 50-70 هزار تومان). پس جمع این مرحله هم حدود ۳۰۰ هزار تومان می‌شود.
-
هزینه آزمایش‌ها و گواهی‌ها: اگر نیاز به آزمایش بارداری باشد، آزمایش خون بتا اچ‌سی‌جی در آزمایشگاه‌های خصوصی حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان هزینه دارد. پزشکی قانونی دولتی ممکن است رایگان انجام دهد در برخی شهرها. گواهی بکارت هم در پزشکی قانونی دولتی شاید هزینه کمی (مثلاً 50 تومان) داشته باشد ولی اگر بخواهید از متخصص زنان گواهی بگیرید هزینه معاینه خصوصی بیشتر است. به هر حال این بخش هم ممکن است تا ۲۰۰ هزار تومان هزینه دربر داشته باشد.
-
حق‌الوکاله وکیل (اختیاری): بزرگ‌ترین رقم هزینه مربوط به گرفتن وکیل دادگستری است که البته اختیاری است. برخی زوجین تصمیم می‌گیرند وکیل بگیرند تا در مراحل دادگاه و دفترخانه از ابتدا تا انتها حضور نیابند و کارها را به متخصص بسپارند. تعرفه وکلا بسیار متغیر است و بسته به شهرت و تجربه وکیل و سختی کار متفاوت خواهد بود. اما چون طلاق توافقی نسبتاً ساده‌تر است، معمولاً حق‌الوکاله آن کمتر از طلاق‌های دیگر است. در سال ۱۴۰۳ حق‌الوکاله وکلای متوسط برای طلاق توافقی چیزی بین ۵ تا ۱۵ میلیون تومان است. برخی موسسات ممکن است نرخ پایین‌تر یا اقساط هم پیشنهاد دهند. البته تاکید می‌کنیم این هزینه الزامی نیست؛ زوجین با صرف وقت و پیگیری می‌توانند بدون وکیل هم انجام دهند.
-
هزینه محضر (دفترخانه طلاق): پس از صدور حکم، اجرای طلاق در دفترخانه نیز مستلزم هزینه است. این هزینه شامل حق‌التحریر دفترخانه، حق‌الاجرای صیغه طلاق، ثبت در دفاتر و اوراق مرتبط می‌شود که طبق تعرفه سازمان ثبت اسناد تعیین می‌گردد. نرخ دفترخانه با توجه به نوع طلاق (رجعی یا بائن) و خدمات ارائه‌شده فرق می‌کند ولی معمولاً در رِنج ۵۰۰ هزار تومان تا ۱ میلیون تومان برای کل کار ثبت طلاق است. در بسیاری موارد این هزینه را مرد پرداخت می‌کند (چون پرداخت هزینه جاری زندگی در ایام عده و هنگام طلاق برعهده شوهر است) مگر اینکه توافق دیگری کرده باشند.
-
سایر هزینه‌ها: هزینه‌هایی مثل رفت‌وآمد (کرایه تاکسی تا دادگاه و مراکز)، هزینه احتمالی کپی‌ها و پرینت مدارک، پست مدارک (اگر نیاز باشد)، و هزینه ثبت توافق‌نامه در دفترخانه اسناد رسمی (اگر زوجین بخواهند قبل دادگاه توافقشان رسمی شود که معمول نیست). این‌ها مبالغ جزئی هستند ولی ذکرشان برای تکمیل بحث بد نیست. روی هم ممکن است چند صد تومان هم این ریز مخارج شود.
با جمع‌بندی، اگر بدون وکیل جلو بروید، جمع هزینه‌های طلاق توافقی در سال جاری (۱۴۰۳) تقریباً در حدود ۱ تا ۲ میلیون تومان خواهد بود (شامل مشاوره، دادگاه، گواهی‌ها، دفترخانه). اگر وکیل اضافه کنید، بسته به حق‌الوکاله، این رقم میتواند به ۱۰ میلیون یا بیشتر هم برسد. البته بسیاری افراد هزینه وکیل را به جان می‌خرند چون راحتی کار و عدم حضورشان در مراحل برایشان مهم است.
برای شفافیت بیشتر، نمونه‌ای از برآورد هزینه‌ها را در قالب لیست نشان می‌دهیم:
- هزینه مشاوره بهزیستی: حدود ۲۰۰٫۰۰۰ تومان
- هزینه ثبت دادخواست و دادرسی: ~۳۰۰٫۰۰۰ تومان
- هزینه آزمایش عدم بارداری: ۱۵۰٫۰۰۰ تومان (میانگین)
- هزینه گواهی پزشک قانونی (بکارت یا تأیید بارداری): ۵۰٫۰۰۰ تومان
- هزینه دفترخانه طلاق: ~۷۰۰٫۰۰۰ تومان
- جمع کل بدون وکیل: ~۱٫۴ میلیون تومان (تقریبی)
- حق‌الوکاله وکیل (درصورت نیاز): مثلاً ۸٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان (با فرض توافق این مبلغ)
- جمع کل با وکیل: ~۹٫۴ میلیون تومان
البته قیمت‌ها صرفاً حدودی ذکر شد و ممکن است کمی کمتر یا بیشتر باشند. در هر صورت، طلاق توافقی معمولاً کم‌هزینه‌تر از طلاق غیرتوافقی است زیرا در آن حالت ممکن است پرداخت مهریه یکجا، نفقه‌های معوق، هزینه دادرسی تجدیدنظر و … هم اضافه شود.
🔔 نکته مالی مهم: در برخی توافق‌ها، زوجین شروط مالی خاصی می‌گذارند؛ مثلاً مرد در قبال طلاق یک مبلغ قابل توجه به زن می‌پردازد یا مالی را به نام او می‌کند. این‌ها جزو هزینه‌های غیررسمی طلاق توافقی است که بین خودشان مقرر می‌کنند. مثلاً ممکن است توافق کنند “زوج مبلغ ۵۰ میلیون تومان به زوجه بابت بخش باقی‌مانده مهریه پرداخت کند”. این توافق‌ها از دید قانون مهریه یا نفقه حساب نمی‌شوند بلکه قرارداد خصوصی‌اند. بنابراین پرداخت یا عدم پرداخت آنها روی فرآیند دادگاه اثری ندارد (دادگاه فقط گزارش می‌کند که بله چنین توافقی دارند)، اما از نظر اخلاقی و حقوق قراردادها لازم‌الاجراست و می‌توانند در صورت تخلف، به دادگاه عمومی بابت عدم انجام تعهد شکایت کنند. پس اگر چنین مواردی دارید، حتماً چگونگی پرداخت و زمان آن را دقیق در توافق‌نامه ذکر کنید و ضمانت اجرای کافی (مثل چک یا سفته) بگیرید.
یک نمونه واقعی: تجربه طلاق توافقی
برای درک بهتر روند و حواشی طلاق توافقی، در این بخش به‌صورت داستان‌وار تجربه یک زوج فرضی را مرور می‌کنیم که تصمیم به طلاق توافقی گرفته‌اند. این نمونه ترکیبی از واقعیت‌های معمول در پرونده‌های طلاق است:
مثال: لیلا ۳۰ ساله و علی ۳۴ ساله پس از ۶ سال زندگی مشترک و داشتن یک پسر ۵ ساله، به این نتیجه می‌رسند که ادامه زندگی برایشان امکان‌پذیر نیست. آنها مدتی اختلافات شدید داشتند و با وجود تلاش‌های فامیل، سازشی پایدار حاصل نشده است. لیلا یکبار جدی تصمیم به طلاق گرفت و مهریه ۵۰۰ سکه‌ای خود را به اجرا گذاشت، اما به دلیل طولانی شدن روند دادگاه و نارضایتی علی، با پادرمیانی خانواده منصرف شد. این‌بار اما هر دو به مشاور خانواده مراجعه کردند و پس از چند جلسه، مشاور هم تشخیص داد که جدایی بهترین راه‌حل است چون اختلافات ریشه‌دار است.
لیلا و علی تصمیم می‌گیرند طلاق توافقی بگیرند. آنها بر سر مسائل مهم گفتگو می‌کنند:
- علی راضی نمی‌شد حضانت پسرشان را به لیلا بدهد، اما سرانجام توافق کردند حضانت تا ۷ سالگی با مادر و پس از آن با پدر باشد (طبق قانون حضانت تا ۷ سال با مادر است، ولی آنها برای بعد آن هم توافق کردند که پسر پیش پدر برود). همچنین علی حق ملاقات نامحدود برای خودش در دوره حضانت مادر قائل شد و لیلا پذیرفت.
- درباره مهریه، لیلا ابتدا می‌خواست همه را ببخشد ولی خانواده‌اش گفتند حداقل بخشی را بگیرد. در نهایت توافق شد مهریه ۵۰۰ سکه به ۲۰۰ سکه کاهش یابد؛ به این صورت که ۱۰۰ سکه را علی نقداً معادل ریالی‌اش (مثلاً X تومان) هنگام طلاق به لیلا بپردازد و ۱۰۰ سکه دیگر را طی ۲ سال قسطی بدهد. باقی ۳۰۰ سکه را لیلا بخشید. (این توافق مهریه در حکم دادگاه ذکر می‌شود و ضمانت قانونی دارد).
- لیلا از نفقه معوقه یا اجرت‌المثل ایام زناشویی ادعایی نداشت و آن را بخشید. علی هم متقابلاً قول داد وسایل جهیزیه را سالم تحویل دهد و هزینه انتقال آنها را بپردازد.
- آنها توافقاتشان را نوشتند، هر دو امضا کردند و دو نفر شاهد هم پای آن را گواهی کردند (هرچند اینکار لازم نبود، ولی برای اطمینان انجام دادند).
سپس به سامانه تصمیم مراجعه و ثبت‌نام کردند. به مرکز مشاوره‌ای در نزدیکی محل زندگیشان معرفی شدند. سه جلسه مشاوره رفتند. در جلسات، موارد اختلاف و دلایلشان را مطرح کردند. در جلسه آخر، مشاور با توجه به اینکه آنها قبلاً هم مشاوره گرفته بودند و تصمیمشان قطعی بود، گواهی عدم انصراف از طلاق را صادر کرد.
با این گواهی و سایر مدارک (شناسنامه‌ها، عقدنامه، کارت ملی‌ها)، به دفتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست طلاق توافقی تنظیم کردند. در دادخواست به صورت خلاصه نوشتند که به دلیل عدم تفاهم و ناسازگاری تصمیم به طلاق گرفته‌اند و همه امور مالی و حضانت را بین خود توافق کرده‌اند و تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش دارند. توافق‌نامه کتبی‌شان را هم پیوست دادخواست کردند. ظرف دو روز پیامکی آمد که پرونده به شعبه دادگاه خانواده ارجاع شده و تاریخ جلسه هفته بعد است.
روز رسیدگی، لیلا و علی هر دو در دادگاه حاضر شدند. قاضی شعبه یک مرد میان‌سال بود. ابتدا جداگانه با هر کدام صحبت کرد تا مطمئن شود تحت فشار یا اجبار نیستند. از لیلا پرسید: “آیا شما مهریه‌تان را بخشیده‌اید؟ مطمئنید که مطالبه‌ای ندارید؟” لیلا توضیح داد که طبق توافق ۲۰۰ سکه را خواهد گرفت و بقیه را بخشیده، و از این بابت رضایت دارد. قاضی از علی هم پرسید: “آیا توان پرداخت ۲۰۰ سکه طبق توافق را داری؟ این تعهد را قبول داری؟” و او جواب داد بله طبق توافق عمل می‌کند. درباره حضانت فرزند نیز قاضی مطمئن شد که هردو مصالح کودک را در نظر گرفته‌اند و توافقشان خلاف قانون نیست (توافق آنها که بعد ۷ سال حضانت با پدر باشد قانونی است و دادگاه آن را پذیرفت).
سپس قاضی صورتجلسه‌ای تنظیم کرد و تمام موارد توافق را نوشت و به امضای طرفین رساند. در پایان، رأی دادگاه صادر شد: گواهی عدم امکان سازش با اعتبار سه ماه. در رأی قید شد که “زوجین جهت اجرای صیغه طلاق به یکی از دفاتر رسمی طلاق مراجعه نمایند. طلاق از نوع خلع (بذل ۳۰۰ سکه بهار آزادی از طرف زوجه به زوج و قبول بذل از طرف زوج) صادر می‌گردد. حضانت فرزند مشترک … الی ۷ سالگی با مادر و سپس با پدر خواهد بود… زوج مکلف به پرداخت معادل ۲۰۰ سکه بهار آزادی به زوجه طبق توافق فیمابین می‌باشد…” و غیره. (با این شیوه، طلاق خلع شد چون زن ۳۰۰ سکه بخشید، بدین ترتیب زن حق رجوع در عده ندارد و مرد هم حق رجوع ندارد چون طلاق خلع است).
پس از دریافت رای قطعی (که به دلیل توافقی بودن، ۲۰ روز بعد بدون اعتراض طرفین قطعی شد)، لیلا و علی تصمیم گرفتند برای اجرای طلاق به دفترخانه مراجعه کنند. لیلا باید آزمایش عدم بارداری می‌آورد. به آزمایشگاه رفت و نتیجه منفی بارداری گرفت. چون فرزندشان ۵ ساله بود، مسأله بارداری جدید مطرح نبود اما قانوناً باید مدرک می‌گرفت. نیازی به گواهی بکارت نبود چون او باکره نبود.
آنها با مدارک کامل به یک دفترخانه طلاق رفتند. علی مبلغ ۱۰۰ سکه نقدی (به صورت وجه نقد یا چک رمزدار بانکی) همان‌جا به لیلا داد طبق توافقشان، و برای ۱۰۰ سکه دیگر چکی با سررسید‌های معین به او تحویل داد (این جزئیات مالی البته بین خودشان بود و دفترخانه دخالتی نداشت، ولی لیلا اصرار داشت اول پول را بگیرد بعد طلاق جاری شود). سپس در حضور سر دفتر و عاقد، صیغه طلاق جاری شد. چون طلاقشان خلع بود، صیغه مخصوص طلاق خلع خوانده شد. لیلا در قبال بخشش ۳۰۰ سکه مهریه، مطلقه شد. سر دفتر طلاقنامه را ثبت کرد و مهر طلاق در شناسنامه هر دو زده شد. (نام هم در شناسنامه ماند چون شرط حذف نام وجود نداشت).
بدین ترتیب لیلا و علی از هم جدا شدند. آنها بعد از طلاق رابطه محترمانه‌ای حفظ کردند؛ علی هر هفته پسرشان را می‌دید و هزینه‌هایش را طبق توافق می‌داد. لیلا هم از اینکه با وجود طلاق، آرامش نسبی میانشان برقرار بود راضی بود. هر دو معتقد بودند که اگر در دادگاه می‌جنگیدند شاید این حد از همکاری پس از طلاق امکان‌پذیر نبود.
این نمونه ساده نشان می‌دهد که با گفتگو و شفافیت در توافق، طلاق توافقی میتواند با حداقل تنش انجام شود. البته هر زوج شرایط خاص خود را دارند، ولی الگویی که مشاهده کردید در بسیاری از پرونده‌ها دیده می‌شود؛ یعنی بخشش یا تقسیط مهریه توسط زن، تأمین مالی نسبی زن توسط مرد، توافق روی حضانت به نفع فرزند، و انجام مراحل اداری در زمانی کوتاه.
نکات مهم پایانی و توصیه‌ها
-
مشورت حقوقی حتماً بگیرید: حتی اگر قصد ندارید وکیل بگیرید، یک جلسه مشاوره با یک وکیل مجرب خانواده قبل از نهایی کردن توافق‌ها بسیار مفید است. وکیل میتواند نکاتی را گوشزد کند که شاید شما متوجه آن نباشید (مثلاً درباره نحوه تضمین پرداخت‌ها، یا شروطی که بهتر است در حکم دادگاه ذکر شود). این هزینه اندک مشاوره در برابر جلوگیری از مشکلات بزرگ‌تر ارزش دارد.
-
احساسات را کنار بگذارید، منطقی توافق کنید: در حین تنظیم توافق‌نامه طلاق، ممکن است احساس خشم، غم یا میل به انتقام وجود داشته باشد. سعی کنید تصمیمات مالی و مربوط به فرزندان را عقلانی بگیرید نه از سر لجاجت یا عجله. هر چه باشد زمانی یکدیگر را دوست داشته‌اید؛ اکنون که در آستانه جدایی هستید لااقل در حق هم انصاف را رعایت کنید. این به نفع هر دوی شما و فرزندانتان (اگر دارید) خواهد بود.
-
در طول مراحل، ارتباط محترمانه را حفظ کنید: حتی اگر اختلاف دارید، سعی کنید تا صدور حکم دادگاه رابطه را دوستانه نگاه دارید تا کار پیش برود. متأسفانه دیده شده بین جلسه مشاوره و دادگاه یکی از طرفین رفتاری انجام داده که دیگری را عصبانی کرده و توافق به هم خورده. مثلا ناگهان مرد سر موضوعی بی‌ربط خشمگین شده و تصمیم گرفته طلاق ندهد. یا زن در شبکه‌های اجتماعی حرفی زده که غرور مرد جریحه‌دار شده. پس صبر کنید؛ قطعاً بعد از اتمام مراحل، هر کس راه خود را خواهد رفت، اما در این برهه حساس کوتاه با احترام و مدارا برخورد کنید تا کار به نتیجه برسد.
-
مدارک و مستندات را نگهدارید: از هر سندی کپی برای خود داشته باشید. رای دادگاه، توافق‌نامه‌ها، رسیدهای پرداخت مهریه یا وجه، گواهی‌های مشاوره و پزشکی – همه را بایگانی کنید. شاید سال‌ها بعد نیازی نشود، اما اگر اختلافی در اجرای توافق پیش آمد، داشتن این اسناد موید حق شما خواهد بود.
-
آینده را در نظر بگیرید: طلاق پایان راه نیست؛ آغاز فصل جدیدی از زندگی شماست. اگر فرزندی دارید، پس از طلاق هم پدر و مادر او خواهید بود. پس در توافق‌ها و رفتارهای پس از طلاق، منافع بلندمدت را در نظر بگیرید. مثلاً اگر امروز امتیازی می‌دهید که کودک آرامش داشته باشد، این یک سرمایه‌گذاری برای آینده اوست. یا اگر مالی می‌گیرید، عاقلانه مدیریت کنید چون شاید مدتی طول بکشد تا از شوک طلاق خارج شده و شغل و درامد مستقلی بیابید.
-
قانون را دور نزنید: هرگز به فکر طلاق صوری برای اهدافی مثل دریافت وام، معافیت سربازی فرزند یا مستمری نباشید. این کار تبعات پیش‌بینی‌نشده دارد. ممکن است واقعاً رابطه‌تان خدشه‌دار شود یا یکی از طرفین پس از طلاق صوری، آن را جدی کند. ضمن اینکه از نظر شرعی و اخلاقی هم صحیح نیست. اگر هدفی دارید، راه‌های قانونی دیگری پیگیری کنید.
سوالات متداول درباره طلاق توافقی
س: آیا برای طلاق توافقی حتماً باید زن مهریه خود را ببخشد؟
ج: خیر، هیچ اجبار قانونی برای بخشیدن مهریه وجود ندارد
. این موضوع کاملاً توافقی است. بسیاری از زنان همه یا بخشی از مهریه را می‌بخشند تا رضایت شوهر را جلب کنند، اما اگر مرد خودش راضی به طلاق باشد، ممکن است زن تمام مهریه‌اش را نیز بگیرد. حتی می‌توانند توافق کنند مهریه به شکل قسطی پرداخت شود. دادگاه همان چیزی را که شما توافق کنید در حکم می‌آورد. پس بخشیدن مهریه شرط طلاق توافقی نیست، هرچند رویه معمول است.
س: طلاق توافقی چقدر طول می‌کشد و چگونه می‌توان آن را سریع‌تر انجام داد؟
ج: مدت زمان انجام طلاق توافقی بسته به شهر و شلوغی دادگاه متفاوت است، اما به طور میانگین بین ۲۰ روز تا ۲ ماه زمان می‌برد. برای سریع‌تر پیش رفتن، می‌توانید: الف) همه مدارک لازم را از قبل آماده کنید، ب) به محض دریافت گواهی مشاوره، سریع دادخواست دهید، ج) اگر دادگاه فرصت دور می‌دهد از رئیس شعبه تقاضای نزدیک‌تر کردن تاریخ کنید (گاهی موثر است)، د) متن توافق را از قبل آماده داشته باشید تا دادگاه معطل نشود. همچنین در تهران گفته می‌شود اگر وکیل بگیرید ممکن است کار در ۱۰ روز کاری هم انجام شود
زیرا وکلا مراحل اداری را با تجربه بیشتری طی می‌کنند. در نهایت پس از حکم، طلاق در دفترخانه در همان روز قابل انجام است. بنابراین بازه زمانی کلی در بهترین حالت ۱۰ روزه و در حالت عادی یکی دو ماهه است.
س: اگر یکی از زوجین بعد از حکم طلاق توافقی منصرف شود چه می‌شود؟
ج: اگر بعد از صدور گواهی عدم امکان سازش (حکم طلاق) یکی از شما پشیمان شد و به دفترخانه برای اجرای صیغه طلاق نرفت، در پایان مهلت ۳ ماهه اعتبار حکم از بین می‌رود. آن‌گاه همچنان شما رسماً زن و شوهر خواهید بود. پرونده مختومه می‌شود و باید از نو (و احتمالاً این بار به شکل طلاق یکطرفه) اقدام شود. بنابراین پشیمانی بعد از حکم فقط با اقدام نکردن عملی می‌شود. البته اگر هر دوی شما با هم پشیمان شوید، می‌توانید مشترکاً به دادگاه اعلام کنید که انصراف داده‌اید تا پرونده بسته شود. اما پشیمانی یکطرفه راه‌حل ساده‌ای ندارد جز عدم مراجعه به دفتر طلاق. (در این صورت طرف دیگر مجبور می‌شود دوباره با دادخواست جدید پیگیر طلاق شود که آن هم میتواند توافقی یا غیرتوافقی باشد.)
س: آیا برای طلاق توافقی داشتن وکیل ضروری است؟
ج: خیر، الزامی نیست. حضور وکیل کاملاً اختیاری است. خیلی‌ها خودشان تمام مراحل را انجام می‌دهند. اما اگر با روند اداری آشنا نیستید یا مشغله زیادی دارید، گرفتن وکیل مزیت است. وکیل میتواند از طرف شما در جلسات مشاوره (برخی مراکز اجازه حضور وکیل را هم می‌دهند)، دادگاه و دفترخانه حاضر شود. حتی می‌توانید به او وکالتنامه طلاق بدهید که بدون نیاز به حضور هیچکدام‌تان صیغه طلاق را جاری کند. این کار برای افرادی که خارج از کشورند یا نمی‌خواهند در هیچ مرحله‌ای درگیر شوند کاربردی است. با این حال، بابت هزینه وکیل باید بودجه قابل توجهی کنار بگذارید. پس در نهایت تصمیم با خود شماست؛ از منظر دادگاه هیچ فرقی میان درخواست با وکیل یا بدون وکیل نیست.
س: در طلاق توافقی، تکلیف فرزندان چگونه مشخص می‌شود؟
ج: تمام موارد مربوط به فرزندان (حضانت، زمان‌بندی ملاقات، نفقه فرزند و هزینه‌ها) با توافق پدر و مادر تعیین می‌شود و دادگاه همان را مبنا قرار می‌دهد؛ مشروط بر اینکه خلاف مصلحت کودک نباشد. مثلاً اگر توافق کنند که فرزند ۲ ساله با پدر زندگی کند، ممکن است قاضی به مصلحت کودک شک کند چون طبق قانون حضانت زیر ۷ سال با مادر است، مگر اینکه مادر صلاحیت نداشته باشد. اما معمولاً چون هر دو والد رضایت داده‌اند، دادگاه می‌پذیرد. در آینده هم اگر یکی احساس کند توافق فعلی به ضرر کودک شده (مثلاً پدر حضانت دارد اما خوب رسیدگی نمی‌کند)، راه قانونی برای تغییر حضانت از طریق دادگاه وجود دارد، منتها باید اثبات شود که شرایط تغییر کرده است. توصیه می‌شود حتماً در توافق‌نامه ذکر شود که هزینه ماهانه فرزند چقدر خواهد بود و مسئولیتش با کیست، تا بعداً اختلافی پیش نیاید.
س: آیا امکان رجوع (بازگشت به زندگی) پس از طلاق توافقی وجود دارد؟
ج: بستگی به نوع طلاق دارد. اغلب طلاق‌های توافقی به صورت طلاق خلع انجام می‌شوند (زن چیزی از مهریه را به مرد می‌بخشد تا طلاق بگیرد). طلاق خلع بائن است؛ یعنی مرد حق رجوع در دوران عده را ندارد و نمی‌تواند یکطرفه صیغه طلاق را منتفی کند. زن هم اگر از بخشش خود (فدیه) در ایام عده برگردد، طلاق به رجعی تبدیل می‌شود و مرد میتواند رجوع کند. ولی معمولاً زن این کار را نمی‌کند چون خود خواستار طلاق بوده. بنابراین در عمل طلاق توافقی پایان قطعی ازدواج است، مگر اینکه پس از طلاق، دو نفر مجدداً با هم عقد ازدواج جدید بخوانند و دوباره زندگی کنند (که البته موارد نادر آن هم پیش آمده است). نتیجه اینکه رجوع خودکار مثل طلاق رجعی معمولی در اینجا مطرح نیست.
نتیجه‌گیری و دعوت به اقدام
در این مقاله، تلاش کردیم همه جوانب طلاق توافقی را به زبان ساده و به‌شکلی جامع بررسی کنیم؛ از تعریف و مبانی آن گرفته تا مراحل قانونی گام‌به‌گام، مدارک مورد نیاز، مزایا و معایب، هزینه‌ها و حتی یک نمونه واقعی. دانستیم که طلاق توافقی میتواند یک راه حل مناسب برای زوج‌هایی باشد که تصمیم به جدایی گرفته‌اند و می‌خواهند با کمترین درگیری این روند را طی کنند. همچنین متوجه شدیم که آگاهی و آمادگی قبلی، چقدر در انجام موفق این فرآیند مؤثر است.
اگر شما نیز در شرایطی هستید که به فکر طلاق توافقی افتاده‌اید یا پرسش‌هایی در این زمینه ذهنتان را مشغول کرده، پیشنهاد می‌کنیم حتماً با یک مشاور حقوقی مطمئن صحبت کنید. تصمیم عجولانه در چنین بزنگاهی میتواند آینده شما را تحت تاثیر قرار دهد. از سوی دیگر، اگر تصمیم خود را گرفته‌اید، معطل نکنید. هر چه با دانش بیشتر و برنامه‌ریزی بهتر اقدام کنید، زودتر به نتیجه خواهید رسید.
🔖 **برای مشاوره تخصصی:** گروه وکلای مجرب ما آماده‌اند تا شما را در مسیر طلاق توافقی همراهی کنند. اگر پرسشی دارید یا نیاز به راهنمایی گام‌به‌گام و حتی انجام امور توسط وکیل را احساس می‌کنید، هم‌اکنون می‌توانید از طریق یکی از روش‌های زیر با ما تماس بگیرید
همچنین اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید، یا نکته‌ای را فکر می‌کنید ما از قلم انداخته‌ایم، خوشحال می‌شویم که در بخش نظرات همین صفحه با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. تعامل شما به کامل‌تر شدن این بحث کمک می‌کند و شاید راهگشای فرد دیگری باشد.
در پایان، یادآوری می‌کنیم که هیچ‌کس از ابتدا با نیت طلاق ازدواج نمی‌کند؛ طلاق امری ناگوار اما گاهی اجتناب‌ناپذیر است. مهم این است که اگر به ناچار به این نقطه رسیدیم، آن را با آگاهی، احترام متقابل و حفظ کرامت انسانی پشت سر بگذاریم. امیدواریم زندگی همه شما عزیزان سرشار از آرامش و خوشبختی باشد و چنانچه روزی نیاز به استفاده از این راهنمای طلاق توافقی پیدا کردید، چراغ راه شما واقع شود.
دیدگاه‌ها 5