در حقوق خانواده ایران، اصطلاح «ناشزه» به زنی گفته می‌شود که در برابر وظایف شرعی و قانونی خود در قبال شوهر (مانند تمکین عام و خاص) سرپیچی کرده و از انجام آن‌ها امتناع می‌ورزد. بر اساس قانون مدنی و رویه‌ی دادگاه‌ها، اگر زن ناشزه باشد، در حالت عادی حق دریافت نفقه را از دست می‌دهد و همچنین شوهر میتواند از دادگاه الزام وی به تمکین را بخواهد. امّا ناشزه بودن زن، به‌تنهایی مانع از آن نیست که او نتواند تقاضای طلاق کند یا الزاماً مدت زمانی بگذرد تا حق طلاق پیدا کند. در ادامه، نکات مهم در این زمینه را بررسی می‌کنیم.
۱. زن ناشزه چه وضعیتی دارد؟
- قطع نفقه:
طبق ماده 1108 قانون مدنی، هرگاه زن بدون عذر موجه از انجام وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. به چنین زنی در عرف حقوقی «ناشزه» گفته می‌شود. - حق مطالبه نفقه در صورت بازگشت به تمکین:
اگر زن علت موجهی داشته باشد (مثلاً خوف از ضرر بدنی، مالی یا شرافتی به‌موجب رأی دادگاه) یا بعداً تصمیم بگیرد تمکین کند و دادگاه نیز تشخیص دهد مانع موجهی برای تمکین وجود ندارد، میتواند دوباره مستحق نفقه گردد. - تقاضای تمکین از سوی شوهر:
شوهر میتواند از دادگاه، «الزام به تمکین» را درخواست کند و اگر زن بدون عذر موجه سرپیچی کند، ناشزه محسوب می‌شود.
۲. آیا ناشزه بودن زن مانع درخواست طلاق است؟
- حق طلاق در قانون ایران
مطابق قانون مدنی، حق طلاق در اختیار مرد است و زن اصولاً فقط در شرایط خاص میتواند به‌صورت یک‌جانبه درخواست طلاق کند؛ از جمله:- عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل)
- غیبت طولانی شوهر (بیش از چهار سال)
- عدم پرداخت نفقه توسط شوهر و عدم امکان الزام او به پرداخت
- داشتن برخی از عیوب یا ابتلا به بیماری‌های خاص در شوهر
- شرط وکالت در طلاق در عقدنامه (اگر ضمن عقد ازدواج یا طی سند رسمی، وکالت طلاق به زن داده شده باشد)
- ناشزه بودن و درخواست طلاق
زن حتی اگر ناشزه باشد، اصولاً برای ارائه دادخواست طلاق منعی ندارد. نکته در اینجاست که:- ناشزه بودن زن به این معنی است که وی از تمکین خودداری می‌کند و مستحق نفقه نیست.
- اما این امر خودبه‌خود باعث نمی‌شود زن حق طلاق نداشته باشد یا مجبور باشد مدتی معین صبر کند تا بتواند طلاق بگیرد.
- زن ناشزه برای طلاق همچنان باید یکی از دلایل قانونی را در دادگاه اثبات کند (مثلاً عسر و حرج، عدم پرداخت نفقه، سوءرفتار شدید شوهر و …).
- اگر زن نتواند هیچ‌کدام از دلایل موجه قانونی را اثبات کند و شوهر هم راضی به طلاق نباشد، دادگاه به سادگی حکم طلاق صادر نمی‌کند.
۳. آیا «چند سال گذشتن» باعث حق طلاق خودکار می‌شود؟
- غیبت شوهر و ۴ سال مفقودالاثر بودن
در قانون مدنی، ماده‌ای وجود دارد که اگر شوهر چهار سال تمام غایبِ مفقودالاثر باشد و نشانی از او به دست نیاید، زن میتواند با حکم دادگاه طلاق بگیرد.- اما این ربطی به ناشزه بودن زن ندارد و در خصوص غیبت شوهر است.
- عدم پرداخت نفقه و فاصله زمانی
اگر شوهر علی‌رغم الزام دادگاه، از پرداخت نفقه خودداری کند و امکان اجبار وی هم نباشد، زن میتواند با استناد به «عجز شوهر از پرداخت نفقه» یا «عدم پرداخت نفقه» درخواست طلاق دهد. در اینجا نیز موضوع ناشزه بودن زن مطرح نیست و گذشت زمان چندساله به‌تنهایی ملاک صدور حکم طلاق نیست؛ بلکه عدم توانایی یا امتناع شوهر از پرداخت نفقه باید ثابت شود. - عسر و حرج
در بسیاری از پرونده‌ها، زن برای طلاق به «عسر و حرج» استناد می‌کند؛ یعنی ادامه‌ی زندگی مشترک برای او همراه با سختی و مشقت غیرقابل تحمل است. گاهی عسر و حرج ناشی از ترک زندگی از سوی شوهر، اعتیاد او، سوءرفتار شدید یا مشکلات دیگر است. مدت زمان چندساله‌ای که زن تحت فشار روانی یا جسمی بوده نیز در تشخیص عسر و حرج مؤثر است، اما قانون به‌صورت صریح نگفته است «بعد از چند سال» طلاق حتمی می‌شود؛ بلکه تشخیص موضوع بر عهده قاضی است.
۴. نتیجه گیری
- ناشزه بودن زن فقط به این معنی است که زن بدون عذر موجه از انجام وظایف زناشویی (تمکین) خودداری کرده و به این دلیل مستحق نفقه نیست. اما این وضعیت، مانع درخواست طلاق از سوی زن نمی‌شود.
- هیچ ماده قانونی وجود ندارد که بگوید اگر زن ناشزه باشد، «بعد از چند سال» میتواند به‌صورت خودکار طلاق بگیرد. امکان طلاق برای زن، تابع داشتن دلایل قانونی (عسر و حرج، غیبت شوهر، عدم پرداخت نفقه، عیوب شوهر و …) یا داشتن وکالت در طلاق است و ربطی به ناشزه بودن یا نبودن به‌تنهایی ندارد.
- اگر زن قصد طلاق دارد، باید دلایل قانونی لازم را به دادگاه ارائه کند و در صورتی که نتواند، صرف ناشزه بودن یا گذشت سالیان، منجر به صدور حکم طلاق نخواهد شد.
