تامین دلیل چیست

تامین دلیل، یکی از نهادهای مهم در قانون آیین دادرسی مدنی است که به منظور حفظ دلایل و مدارک موجود در یک دعوا و جلوگیری از از بین رفتن یا تغییر آنها، پیش از طرح دعوا یا در جریان آن، به کار می رود.

تامین دلیل در مواردی کاربرد دارد که دلیل و مدرکی در خصوص موضوع اختلاف وجود دارد که ممکن است بعدا از بین برود یا دسترسی به آن مشکل شود و نشود از آن استفاده کرد. به همین علت قانونگذار در مبحث اول فصل هفتم قانون آیین دادرسی مدنی در هفت ماده به آن پرداخته است.

ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: «هرگاه اشخاص ذی نفع احتمال دهند که دلایل و مدارک آنها که برای اثبات دعوی یا دفاع در آن لازم است، بعداً از بین خواهد رفت یا از دسترس آنها خارج خواهد شد، می توانند قبل از تقدیم دادخواست یا در جریان دادرسی از دادگاه درخواست تامین دلیل نمایند.»

بنابراین، شرایط تامین دلیل عبارتند از:

• وجود دلیل و مدرکی که برای اثبات دعوی یا دفاع در آن لازم است.
• احتمال از بین رفتن یا خارج شدن دلیل از دسترس خواهان یا خوانده.
• درخواست تامین دلیل قبل از تقدیم دادخواست یا در جریان دادرسی.

درخواست تامین دلیل باید به صورت کتبی به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به دعوا را دارد، تقدیم شود. دادگاه پس از بررسی درخواست، قرار تامین دلیل صادر می کند. قرار تامین دلیل باید حاوی موارد زیر باشد:

• مشخصات خواهان و خوانده.
• موضوع دعوا یا دفاع.
• دلایل و مدارکی که قرار تامین دلیل برای آنها صادر شده است.
• نوع تامین دلیل.
• مهلت اقدام برای تامین دلیل.

مدارک لازم برای تامین دلیل

مدارک لازم برای تامین دلیل عبارتند از:

1. مدارک شناسایی معتبر (کارت ملی و شناسنامه)
2. مدارک مرتبط با موضوع تامین دلیل (اسناد، فاکتورها، قراردادها، تصاویر و گزارش‌های فنی)
3. استشهادیه‌ها و گواهی‌ها (در صورت لزوم)
4. مستندات مرتبط با خسارت‌ها یا آسیب‌ها (گزارش‌های پزشکی، فاکتورها و برآورد هزینه‌ها)
5. فرم درخواست تامین دلیل (تکمیل شده و دقیق)
6. رسید پرداخت هزینه‌های قانونی

مرجع صالح صدور تامین دلیل و زمان آن به چه صورت است؟

مرجع صالح صدور تامین دلیل، دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد. بنابراین، اگر دعوا در دادگاه بدوی مطرح باشد، قرار تامین دلیل نیز در همان دادگاه بدوی صادر می شود. اگر دعوا در دادگاه تجدیدنظر مطرح باشد، قرار تامین دلیل نیز در همان دادگاه تجدیدنظر صادر می شود.

زمان صدور تامین دلیل، پیش از طرح دعوا یا در جریان دادرسی است. بنابراین، خواهان یا خوانده می تواند قبل از تقدیم دادخواست، یا در جریان دادرسی، درخواست تامین دلیل کند.

در صورتی که تامین دلیل قبل از طرح دعوا درخواست شود، قرار تامین دلیل ظرف مدت یک هفته صادر می شود و اگر تامین دلیل در جریان دادرسی درخواست شود، قرار تامین دلیل ظرف مدت دو روز صادر می شود.

اگر قرار تامین دلیل ظرف مهلت مقرر صادر نشود، خواهان یا خوانده می تواند به دادگاه تجدیدنظر اعتراض کند.

ماده ۱۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: «در صورتی که درخواست تامین دلیل قبل از تقدیم دادخواست شده باشد، دادگاه مکلف است ظرف یک هفته به درخواست رسیدگی و قرار مقتضی صادر کند. در صورتی که درخواست تامین دلیل در جریان دادرسی شده باشد، دادگاه مکلف است ظرف دو روز به درخواست رسیدگی و قرار مقتضی صادر کند.»

ماده ۱۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: «قرار تامین دلیل ظرف ده روز پس از ابلاغ، قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر است.»

شرایط تنظیم دادخواست تامین دلیل

شرایط تنظیم دادخواست تامین دلیل به شرح زیر است:

• خواهان یا خوانده دعوا می تواند دادخواست تامین دلیل را تقدیم کند.
• دادخواست باید در دو نسخه تهیه و به دادگاه تقدیم شود.
• دادخواست باید به امضای خواهان یا وکیل او برسد.
• در دادخواست باید مشخصات خواهان و خوانده، موضوع دعوا یا دفاع، دلایل و مدارکی که قرار تامین دلیل برای آنها صادر شده است، نوع تامین دلیل و مهلت اقدام برای تامین دلیل، ذکر شود.
• دادخواست باید هزینه دادرسی را نیز داشته باشد.

در ادامه به بررسی هر یک از این شرایط می پردازیم.

خواهان یا خوانده دعوا می تواند دادخواست تامین دلیل را تقدیم کند.

در قانون آیین دادرسی مدنی، محدودیتی برای اینکه خواهان یا خوانده دعوا دادخواست تامین دلیل را تقدیم کند، وجود ندارد. بنابراین، هر یک از طرفین دعوا می تواند در صورت وجود شرایط قانونی، دادخواست تامین دلیل را تقدیم کند.

دادخواست باید در دو نسخه تهیه و به دادگاه تقدیم شود.

دادخواست تامین دلیل مانند سایر دادخواست ها، باید در دو نسخه تهیه و به دادگاه تقدیم شود. یک نسخه از دادخواست برای دادگاه و نسخه دیگر برای طرف مقابل دعوا ارسال می شود.

دادخواست باید به امضای خواهان یا وکیل او برسد.

دادخواست تامین دلیل باید به امضای خواهان یا وکیل او برسد و در صورتی که دادخواست توسط وکیل تنظیم شده باشد، باید مشخصات وکیل نیز در دادخواست ذکر شود.

در دادخواست باید مشخصات خواهان و خوانده، موضوع دعوا یا دفاع، دلایل و مدارکی که قرار تامین دلیل برای آنها صادر شده است، نوع تامین دلیل و مهلت اقدام برای تامین دلیل، ذکر شود.

در دادخواست تامین دلیل باید موارد زیر ذکر شود:

• نام و نام خانوادگی، مشخصات و نشانی خواهان و خوانده.
• موضوع دعوا یا دفاع خواهان یا خوانده.
• دلایل و مدارکی که قرار تامین دلیل برای آنها صادر شده است.
• نوع تامین دلیل که درخواست می شود.
• مهلت اقدام برای تامین دلیل.

دادخواست باید هزینه دادرسی را نیز داشته باشد.

هزینه دادرسی تامین دلیل، توسط دادگاه تعیین می شود. خواهان یا خوانده، ملزم به پرداخت هزینه دادرسی تامین دلیل است. در صورتی که خواهان یا خوانده، هزینه دادرسی تامین دلیل را پرداخت نکند، دادگاه قرار تامین دلیل را صادر نمی کند.

پس از تنظیم دادخواست تامین دلیل، باید آن را به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، تقدیم کرد. دادگاه پس از بررسی دادخواست، قرار تامین دلیل را صادر می کند. قرار تامین دلیل باید حاوی موارد مذکور در فوق باشد.

انواع تامین دلیل

انواع تامین دلیل در قانون آیین دادرسی مدنی به شرح زیر است:

• مشاهده محل. در این نوع تامین دلیل، دادگاه دستور می دهد که محلی که موضوع اختلاف در آن واقع شده است، توسط کارشناس مورد مشاهده قرار گیرد و گزارشی از آن تهیه کند.
• استعلام. در این نوع تامین دلیل، دادگاه از مراجعی مانند اداره ثبت اسناد و املاک، اداره آمار و ثبت احوال، اداره دارایی و غیره، استعلام می کند.
• بازپرسی. در این نوع تامین دلیل، دادگاه از یک بازپرس می خواهد که در خصوص موضوع اختلاف تحقیق کند.
• توقیف. در این نوع تامین دلیل، دادگاه دستور می دهد که دلایل و مدارک مورد نظر، توسط ضابطان دادگستری توقیف شود.

در ادامه به بررسی هر یک از این انواع تامین دلیل می پردازیم.

مشاهده محل

در این نوع تامین دلیل، دادگاه دستور می دهد که محلی که موضوع اختلاف در آن واقع شده است، توسط کارشناس مورد مشاهده قرار گیرد و گزارشی از آن تهیه کند.

برای مثال، در صورتی که اختلاف بین دو نفر بر سر مالکیت یک ملک باشد، خواهان یا خوانده می تواند درخواست کند که دادگاه محل ملک مورد اختلاف را مورد مشاهده قرار دهد. دادگاه در این صورت، دستور می دهد که یک کارشناس، محل ملک را مورد مشاهده قرار دهد و گزارشی از آن تهیه کند. این گزارش می تواند به عنوان یکی از دلایل اثبات مالکیت ملک، در دادگاه ارائه شود.

استعلام

در این نوع تامین دلیل، دادگاه از مراجعی مانند اداره ثبت اسناد و املاک، اداره آمار و ثبت احوال، اداره دارایی و غیره، استعلام می کند.

برای مثال، در صورتی که اختلاف بین دو نفر بر سر تاریخ تولد یک شخص باشد، خواهان یا خوانده می تواند درخواست کند که دادگاه از اداره ثبت احوال استعلام کند که تاریخ تولد آن شخص چه زمانی است. دادگاه در این صورت، دستور می دهد که اداره ثبت احوال، تاریخ تولد آن شخص را به دادگاه اعلام کند. این تاریخ تولد می تواند به عنوان یکی از دلایل اثبات سن آن شخص، در دادگاه ارائه شود.

بازپرسی

در این نوع تامین دلیل، دادگاه از یک بازپرس می خواهد که در خصوص موضوع اختلاف تحقیق کند.

برای مثال، در صورتی که اختلاف بین دو نفر بر سر وقوع یک جرم باشد، خواهان یا خوانده می تواند درخواست کند که دادگاه از یک بازپرس بخواهد که در خصوص وقوع آن جرم تحقیق کند. دادگاه در این صورت، دستور می دهد که بازپرس، تحقیقات لازم را انجام دهد و نتیجه تحقیقات را به دادگاه گزارش دهد. این نتیجه تحقیقات می تواند به عنوان یکی از دلایل اثبات وقوع جرم، در دادگاه ارائه شود.

توقیف

در این نوع تامین دلیل، دادگاه دستور می دهد که دلایل و مدارک مورد نظر، توسط ضابطان دادگستری توقیف شود.

برای مثال، در صورتی که اختلاف بین دو نفر بر سر یک سند باشد، خواهان یا خوانده می تواند درخواست کند که دادگاه سند مورد اختلاف را توقیف کند. دادگاه در این صورت، دستور می دهد که ضابطان دادگستری، سند مورد اختلاف را توقیف کنند. این سند توقیف شده، تا زمان صدور حکم قطعی در دادگاه، نزد ضابطان دادگستری نگهداری می شود.

انتخاب نوع تامین دلیل، با خواهان یا خوانده دعوا است. خواهان یا خوانده باید با توجه به موضوع اختلاف و دلایل و مدارکی که برای اثبات دعوا یا دفاع خود نیاز دارد، نوع تامین دلیل را انتخاب کند.

هزینه تامین دلیل چگونه محاسبه می‌شود؟

هزینه تامین دلیل، توسط دادگاه تعیین می شود. میزان هزینه تامین دلیل، به عوامل مختلفی مانند نوع تامین دلیل، میزان کار کارشناسی، میزان هزینه سفر کارشناس، میزان هزینه تهیه گزارش کارشناسی، میزان هزینه ارسال استعلام، میزان هزینه پاسخ به استعلام، میزان هزینه بازپرسی، میزان هزینه تهیه گزارش بازپرسی، میزان هزینه توقیف و میزان هزینه نگهداری از دلایل و مدارک توقیف شده، بستگی دارد.

در صورتی که تامین دلیل به صورت مشاهده محل انجام شود، هزینه آن شامل هزینه کارشناسی، هزینه سفر کارشناس و هزینه تهیه گزارش کارشناسی است.

اگر تامین دلیل به صورت استعلام انجام شود، هزینه آن شامل هزینه ارسال استعلام و هزینه پاسخ به استعلام است.

در صورتی که تامین دلیل به صورت بازپرسی انجام شود، هزینه آن شامل هزینه بازپرسی و هزینه تهیه گزارش بازپرسی است.

اگر تامین دلیل به صورت توقیف انجام شود، هزینه آن شامل هزینه توقیف و هزینه نگهداری از دلایل و مدارک توقیف شده است.

در صورتی که تامین دلیل به صورت دیگری انجام شود، هزینه آن با توجه به نوع تامین دلیل، توسط دادگاه تعیین می شود.

در قانون آیین دادرسی مدنی، میزان دقیق هزینه تامین دلیل مشخص نشده است. بنابراین، دادگاه با توجه به عوامل مذکور در فوق، میزان هزینه تامین دلیل را تعیین می کند.

در صورتی که خواهان یا خوانده، هزینه تامین دلیل را پرداخت نکند، دادگاه قرار تامین دلیل را صادر نمی کند.

هزینه تامین دلیل، پس از انجام تامین دلیل، توسط دادگاه از خواهان یا خوانده دریافت می شود. در صورتی که خواهان یا خوانده، هزینه تامین دلیل را پرداخت نکند، دادگاه می تواند از محل محکومیت او، هزینه تامین دلیل را وصول کند.

خواهان یا خوانده، ملزم به پرداخت هزینه تامین دلیل است. در صورتی که خواهان یا خوانده، هزینه تامین دلیل را پرداخت نکند، دادگاه قرار تامین دلیل را صادر نمی کند.