انتشار شایعات کذب و اهانت‌های آنلاین به اشخاص حقیقی یا حقوقی در بستر شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها با عنوان «نشر اکاذیب در فضای مجازی» یکی از جرایم نوظهور و آسیب‌زای این روزهاست. تبعات روانی، اجتماعی و گاهی مالی که قربانیان با آن مواجه می‌شوند، الزام می‌کند پیش از هر اقدام به‌موقع و قانونی دست به شکایت زد و با آگاهی کامل مراحل را پیگیری کرد. در این راهنما گام‌به‌گام از تعریف جرم تا اجرای حکم می‌پردازیم.
جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی
نشر اکاذیب در فضای مجازی به معنای انتشار یا بازنشر مطلب، تصویر، صدا، ویدیو یا هر محتوای نادرست است که باورپذیری آن برای عموم مردم ممکن باشد و موجب خدشه‌دار شدن آبرو، حیثیت یا اعتبار فرد یا سازمان دیگری شود. این جرم ممکن است در قالب موارد زیر بروز کند:
- شایعه‌سازی و انتشار اخبار جعلی درباره یک شخص
- نقل قول ساختگی یا تحریف سخنان
- درج اطلاعات کذب در صفحات عمومی یا خصوصی
- بازنشر پست‌های توهین‌آمیز با هدف جلب توجه یا تخریب آبروی فرد
ماهیت مجازی این جرم باعث می‌شود محتوا به سرعت انتشار یابد و شاکی برای جمع‌آوری ادله و اثبات ادعا با دشواری‌های خاصی روبه‌رو شود.
پیشنهاد لایرتاپیک : مجازات تهدید به پخش عکس
مبنای قانونی جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی
در حقوق ایران، هم عنوان عمومی نشر اکاذیب در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده و هم در مواردی که از طریق ابزارهای الکترونیکی صورت گیرد، قانون جرایم رایانه‌ای قابل اجراست:
- ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی: هر کس به قصد اضرار به غیر، در نشر شایعه یا خبر کذب تلاش کند، مرتکب جرم نشر اکاذیب شده و مجازات آن حبس تا دو سال یا جزای نقدی است.
- ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی: ارتکاب جرایم تهدید، توهین یا نشر اکاذیب از طریق وسایل مخابراتی و رایانه‌ای، مستوجب مجازات تا سه سال حبس و جریمه نقدی تا ده برابر مبلغ منافع برده‌شده است.
- قانون جرایم رایانه‌ای (مصوب ۱۳۸۸) نیز مصادیقی از انتشار محتواهای مجرمانه را جرم‌انگاری کرده و ضوابط ویژه‌ای برای پی‌جویی آن در دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور cyberspace ترسیم کرده است.
مطابق این قوانین، انتشار هر نوع اکاذیب آنلاین می‌تواند تحت این عناوین کیفری قابل تعقیب باشد.
مراحل شکایت از نشر اکاذیب در فضای مجازی
برای طرح شکایت و نگارش لایحه مستدل، باید گام‌های زیر را با دقت بردارید:
جمع‌آوری و مستندسازی ادله
- اسکرین‌شات یا عکس از صفحه حاوی اکاذیب با درج دقیق تاریخ و ساعت انتشار
- ذخیره لینک (URL) پست یا مطلب اصلی
- ذخیره نسخه‌های بک‌آپ پیام‌ها یا کامنت‌ها در شبکه‌های اجتماعی
- دریافت صورت‌جلسه از کارشناس پلیس فتا در صورت امکان ضبط محتوا از سرور
هر چه مدارک بیشتر و مستندتر باشد، سرعت اثبات جرم و صدور قرار تأمین و کیفرخواست افزایش می‌یابد.
پیشنهاد لایرتایپک: مجازات تهدید به بردن ابرو
تنظیم اظهارنامه و اخطار کتبی
پیش از رجوع به مراجع قضایی، ارسال اظهارنامه رسمی به نشانی متهم از راه دفتر خدمات قضایی (ثبتی) توصیه می‌شود. در این اظهارنامه:
- شرح مختصر ماوقع
- درخواست «حذف فوری» مطلب و «پوزش عمومی»
- اعلان پیگرد قانونی در صورت بی‌توجهی
گاهی اخطار کتبی باعث جبران سریع وضعیت و کاهش سوءتفاهم می‌شود.
ثبت شکایت در پلیس فتا
اگر متهم پس از مهلت قانونی (حدود ۱۰ روز) به اخطار پاسخی ندهد، باید:
- به دفاتر پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) مراجعه و شکوائیه خود را ثبت کنید
- ارائه مستندات دیجیتال (اسکرین‌شات، لینک، اظهارات شهود)
- ضبط اظهارات شاکی و نماینده فنی پلیس فتا
پلیس فتا با توجه به قانون جرایم رایانه‌ای مکلف است تحقیقات مقدماتی را آغاز کند.
طرح مستقیم شکایت در دادسرا
در صورتی که پیگیری در پلیس فتا به نتیجه نرسد یا مایل به طرح شکایت در دادسرا باشید:
- تنظیم دادخواست «نشر اکاذیب در فضای مجازی»
- تقدیم به دادسرا یا شورای حل اختلاف کیفری محل وقوع جرم
- ارائه کلیه مستندات و فهرست ادله
با صدور قرار «موجه بودن شکوائیه»، پرونده برای تحقیقات تکمیلی به انتظامات سایبری احاله می‌شود.
نحوه پیگیری قانونی پس از شکایت نشر اکاذیب در فضای مجازی
پس از ثبت شکایت، باید مراحل زیر را تا صدور حکم و اجرای آن دنبال کنید:
تحقیقات مقدماتی
- بازپرس دستور جلب متهم و اخذ توضیحات او را صادر می‌کند
- کارشناس رسمی جرائم رایانه‌ای محتوای منتشرشده را بررسی و گزارش کارشناسی صادر می‌کند
- شهادت شهود و اظهارات شاکی تکمیل اسناد را تضمین می‌کند
صدور کیفرخواست و محاکمه
- با تکمیل تحقیقات، کیفرخواست صادر و پرونده برای برگزاری جلسه علنی به دادگاه کیفری یک ارجاع می‌شود
- در جلسات دادگاه، تضامین شاکی و دفاع متهم شنیده می‌شود
- دادگاه پس از انطباق با مواد ۶۹۸ و ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی، رأی مقتضی صادر می‌کند
اجرای حکم
حکم قطعی (حبس، جزای نقدی، الزام به حذف محتوا و درج پوزش) به اجرای احکام کیفری ارسال می‌شود و محکوم‌‌علیه مکلف به اجرای رأی یا تحمل تبعات قانونی نخواهد بود.
پیشنهاد لایرتایپک: خیانت در امانت چیست
مجازات نشر اکاذیب در فضای مجازی
مجازات‌های نهایی بر اساس شدت جرم و خسارات وارده تعیین می‌شود:
- حبس تعزیری از شش ماه تا سه سال
- جزای نقدی تا ده برابر منافع برده‌شده
- الزام به جبران خسارات مادی و معنوی
- درج حکم در رسانه‌ها برای جلوگیری از تکرار
دادگاه می‌تواند مجازات‌های تکمیلی مانند ممنوعیت فعالیت در فضای مجازی یا محرومیت از ورورد به انتظامات سایبری را نیز اعمال کند.
نکات کاربردی برای اثبات جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی
- همیشه بلافاصله پس از انتشار محتوا، مراجع قضایی را در جریان قرار دهید.
- هر گونه ویرایش یا حذف فایل اصلی توسط متهم نباید شما را منصرف کند؛ نسخه‌های بک‌آپ و اسکرین‌شات مستند مهم است.
- شهادت دو یا سه شاهد عینی که مطلع به صدور شایعه باشند، در دادگاه وزن دارد.
- گزارش پلیس فتا به‌عنوان سند رسمی قضایی و فنی تلقی می‌شود.
- اگر محتوا در چند شبکه منتشر شده، هر شبکه را به‌صورت جداگانه پیگیری کنید.
اقدامات پیشگیرانه جلوگیری از نشر اکاذیب در فضای مجازی
برای کاهش خطر نشر اکاذیب در فضای مجازی:
- محدود کردن دسترسی به پروفایل و پست‌های خصوصی
- فعال کردن تأیید هویت دومرحله‌ای و هشدار ورود به حساب
- واکنش سریع با اظهارنامه حقوقی پیش از انتشار وسیع
- پرهیز از واکنش‌های هیجانی در پاسخ به اظهارنظرهای توهین‌آمیز
- آموزش خانواده و کارکنان سازمانی برای شناسایی محتوای جعلی
پیشگیری درست و آگاهی‌افزایی، از گسترش دامنه جرم جلوگیری می‌کند.
پرسش‌های متداول درباره نشر اکاذیب در فضای مجازی
۱. آیا می‌توانم بدون حضور در پلیس فتا شکایت کنم؟
بله، امکان ثبت شکایت مستقیم در دادسرا یا شورای حل اختلاف کیفری وجود دارد، اما پرونده فتا تخصصی‌تر و سریع‌تر رسیدگی می‌شود.
۲. آیا حذف پست در شبکه اجتماعی پایان ماجراست؟
خیر. حتی اگر مطلب حذف شود، شکایت شما معتبر است و باید به‌دنبال جبران خسارت و پوزش رسمی باشید.
۳. چه مدارکی برای اثبات نشر اکاذیب لازم است؟
اسکرین‌شات، لینک پست، شهادت شاهدان، گزارش پلیس فتا و در صورت لزوم گزارش کارشناس رسمی رایانه‌ای.
۴. چقدر طول می‌کشد تا پرونده به نتیجه برسد؟
بسته به حجم شلوغی دستگاه قضایی، معمولاً ۳ تا ۶ ماه از زمان تنظیم شکایت تا صدور حکم نیاز است.
۵. آیا هزینه شکایت بالا است؟
هزینه دادرسی در دادسرا و پلیس فتا ناچیز است و با توجه به خسارت معنوی و مادی، اغلب ارزان‌ترین راه احقاق حق است.
جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی با سرعت و گسترش شگفت‌انگیزش می‌تواند اعتبار و آبروی شخص را به مخاطره اندازد. اقدام سریع در مراجع قانونی، مستندسازی دقیق و پیگیری منظم پرونده، ضامن دستیابی به حکم عادلانه و جبران خسارات خواهد بود. شناخت مواد قانونی، شیوه‌های شکایت و اجرای حکم به شما کمک می‌کند از حقوق خود دفاع کرده و از تکرار این رفتارهای مجرمانه جلوگیری کنید.
