ثمن معامله، به معنای قیمتی است که در مقابل تسلیم مال یا انجام کاری، در معامله پرداخت می‌شود. ثمن معامله، می‌تواند پول، کالا، خدمات یا هر چیز دیگری باشد که دارای ارزش اقتصادی باشد.
در قانون مدنی ایران، ثمن معامله، به عنوان یکی از ارکان معامله، تعریف شده است. ماده ۳۶۲ قانون مدنی، ثمن را به این صورت تعریف می‌کند:
«ثمن عبارت است از مال یا مالی که در مقابل تسلیم مبیع داده می‌شود.»
ثمن معامله باید مالیت داشته باشد، یعنی ارزشمند باشد. همچنین، ثمن معامله باید مملوک باشد، یعنی متعلق به کسی باشد که آن را در معامله می‌دهد. علاوه بر این، ثمن معامله باید معلوم باشد، یعنی مقدار و کیفیت آن مشخص باشد و می‌تواند به صورت نقدی یا نسیه باشد. در صورت نقدی بودن ثمن، باید در زمان عقد بیع پرداخت شود. در صورت نسیه بودن ثمن، باید در موعد مقرر پرداخت شود.
به عنوان مثال، اگر ثمن معامله مال نباشد، مانند اینکه ثمن معامله یک خدمت باشد، یا اگر ثمن معامله مملوک بایع نباشد، مانند اینکه ثمن معامله مال دیگری باشد، یا اگر ثمن معامله معلوم نباشد، مانند اینکه ثمن معامله به صورت درصد تعیین شده باشد، عقد بیع باطل است.
انواع ثمن معامله
در قانون مدنی، ثمن معامله، به دو نوع ثمن نقدی و ثمن نسیه تقسیم می‌شود.
ثمن نقدی، ثمنی است که بلافاصله پس از انعقاد معامله، پرداخت می‌شود. در این حالت، خریدار، در همان زمان انعقاد معامله، ثمن معامله را به فروشنده می‌پردازد.
ثمن نسیه، ثمنی است که در سررسید معینی، پس از انعقاد معامله، پرداخت می‌شود در این حالت، خریدار، ثمن معامله را در زمان مشخصی، پس از انعقاد معامله، به فروشنده می‌پردازد.
در برخی معاملات، ثمن معامله، به صورت معوضین تعیین می‌شود. در این معاملات، هر یک از طرفین معامله، در مقابل تسلیم مال یا انجام کاری، مالی دیگر را به طرف مقابل می‌دهد.
مثال‌هایی از ثمن معامله
- در معامله خرید و فروش، ثمن معامله، مبلغی پول است که خریدار در مقابل تسلیم مبیع، به فروشنده می‌پردازد.
- در معامله اجاره، ثمن معامله، مبلغی پول است که مستأجر در مقابل استفاده از عین مستأجره، به موجر می‌پردازد.
- در معامله صلح، ثمن معامله، مالی است که مصالح در مقابل تسلیم مال یا انجام کاری، به متصالح می‌دهد.
نحوه پرداخت ثمن معامله
نحوه پرداخت ثمن معامله، با توافق طرفین معامله تعیین می‌شود. طرفین معامله می‌توانند نحوه پرداخت ثمن را به صورت نقدی، نسیه، اقساطی یا هر نحو دیگری تعیین کنند.
در قانون مدنی ایران، در ماده ۳۶۳، نحوه پرداخت ثمن معامله، به این صورت بیان شده است:
«اگر ثمن معامله، نقدی نبوده، باید در موعد معینی که بین متعاملین مقرر شده یا عرف و عادت، تعیین می‌کند، تأدیه شود.»
نحوه پرداخت ثمن نقدی
در صورتی که ثمن معامله به صورت نقدی پرداخت شود، باید در زمان عقد بیع پرداخت شود.
نحوه پرداخت ثمن نسیه
در صورتی که ثمن معامله به صورت نسیه پرداخت شود، باید در موعد مقرر پرداخت شود. موعد مقرر برای پرداخت ثمن نسیه، باید در زمان عقد بیع تعیین شود.
نحوه پرداخت ثمن اقساطی
در صورتی که ثمن معامله به صورت اقساطی پرداخت شود، باید در چند قسط مساوی یا نامساوی پرداخت شود. موعد مقرر برای پرداخت هر قسط، باید در زمان عقد بیع تعیین شود.
نحوه پرداخت ثمن به نحو دیگری
طرفین معامله می‌توانند نحوه پرداخت ثمن را به هر نحو دیگری که توافق کنند، تعیین کنند. به عنوان مثال، ممکن است طرفین معامله توافق کنند که ثمن معامله به صورت کالا یا خدمات پرداخت شود.
نکات مهم در خصوص پرداخت ثمن
- لازم است که نحوه پرداخت ثمن به صورت دقیق و روشن در قرارداد تنظیم شود.
- لازم است که مدارک لازم برای پرداخت ثمن، تهیه و ارائه شود.
- لازم است که پرداخت ثمن در زمان مقرر انجام شود.
در صورتی که نحوه پرداخت ثمن به صورت دقیق و روشن در قرارداد تنظیم نشود، ممکن است اختلافاتی بین طرفین معامله ایجاد شود. همچنین، در صورتی که مدارک لازم برای پرداخت ثمن تهیه و ارائه نشود، ممکن است طرف مقابل از پرداخت ثمن خودداری کند. در نهایت، در صورتی که پرداخت ثمن در زمان مقرر انجام نشود، ممکن است طرف مقابل حق فسخ معامله را داشته باشد.
مدارک لازم برای پرداخت ثمن معامله
مدارک لازم برای پرداخت ثمن، با توجه به نحوه پرداخت ثمن متفاوت است
- در صورتی که ثمن معامله به صورت نقدی پرداخت شود، نیازی به ارائه مدرک خاصی نیست.
- در صورتی که ثمن معامله به صورت نسیه پرداخت شود، لازم است که سندی برای اثبات پرداخت ثمن نسیه تنظیم شود. این سند می‌تواند یک چک، سفته یا هر سند دیگری باشد که نشان دهد ثمن معامله به صورت نسیه پرداخت شده است.
- در صورتی که ثمن معامله به صورت اقساطی پرداخت شود، لازم است که برای هر قسط، سندی تنظیم شود. این سند می‌تواند یک چک، سفته یا هر سند دیگری باشد که نشان دهد ثمن معامله به صورت اقساطی پرداخت شده است.
- در صورتی که ثمن معامله به صورت کالا یا خدمات پرداخت شود، لازم است که سندی تنظیم شود که نشان دهد ثمن معامله به صورت کالا یا خدمات پرداخت شده است. این سند می‌تواند یک فاکتور خرید یا هر سند دیگری باشد که نشان دهد ثمن معامله به صورت کالا یا خدمات پرداخت شده است.
- در صورتی که ثمن معامله به صورت تهاتر پرداخت شود، لازم است که سندی تنظیم شود که نشان دهد ثمن معامله به صورت تهاتر پرداخت شده است. این سند می‌تواند یک قرارداد تهاتر یا هر سند دیگری باشد که نشان دهد ثمن معامله به صورت تهاتر پرداخت شده است.
- در صورتی که ثمن معامله به صورت غیرنقدی دیگری پرداخت شود، لازم است که سندی تنظیم شود که نشان دهد ثمن معامله به صورت غیرنقدی دیگری پرداخت شده است. این سند می‌تواند یک قرارداد یا هر سند دیگری باشد که نشان دهد ثمن معامله به صورت غیرنقدی دیگری پرداخت شده است.
نکات مهم در خصوص مدارک لازم برای پرداخت ثمن
- مدارک لازم برای پرداخت ثمن باید به صورت دقیق و روشن تهیه و ارائه شود.
- مدارک لازم برای پرداخت ثمن باید تاریخ و مبلغ ثمن را به طور واضح مشخص کند.
- مدارک لازم برای پرداخت ثمن باید امضای طرفین معامله را داشته باشد.
ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن
در صورتی که خریدار ثمن معامله را در موعد مقرر پرداخت نکند، فروشنده می‌تواند معامله را ابطال کند. ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن، یکی از خیارات قانونی است که در قانون مدنی ایران پیش‌بینی شده است.
ماده 391 قانون مدنی ایران در خصوص ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن مقرر می‌دارد:
«هرگاه بایع ثمن را در موعد مقرر نپردازد، مشتری حق دارد معامله را فسخ کند.»
بنابراین، در صورتی که خریدار ثمن معامله را در موعد مقرر پرداخت نکند، فروشنده می‌تواند معامله را فسخ کند. در این صورت، معامله از ابتدا باطل تلقی می‌شود و طرفین معامله باید به حالت سابق خود بازگردند.
برای ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن، فروشنده باید طی یک اظهارنامه رسمی به خریدار اعلام کند که معامله را فسخ کرده است. در این اظهارنامه، باید دلایل فسخ معامله نیز ذکر شود.
در صورتی که خریدار پس از دریافت اظهارنامه فسخ معامله، ظرف مدت ده روز از تاریخ دریافت اظهارنامه، ثمن معامله را پرداخت کند، معامله به قوت خود باقی می‌ماند.
اگر خریدار ثمن معامله را در موعد مقرر پرداخت نکند، فروشنده می‌تواند علاوه بر ابطال معامله، خسارت ناشی از عدم پرداخت ثمن را نیز از خریدار مطالبه کند. خسارت ناشی از عدم پرداخت ثمن، می‌تواند شامل هزینه‌های نگهداری مبیع، هزینه‌های انجام شده برای معامله و همچنین خسارات ناشی از عدم امکان فروش مبیع به شخص دیگری باشد.
اثبات پرداخت ثمن با چه کسی است؟
اثبات پرداخت ثمن معامله، با کسی است که ادعای پرداخت ثمن را دارد. به عبارت دیگر، اگر خریدار ادعا کند که ثمن معامله را پرداخت کرده است، باید این ادعا را اثبات کند.
اثبات پرداخت ثمن معامله، می‌تواند با ارائه مدارک و مستندات زیر انجام شود:
- سند پرداخت ثمن: سند پرداخت ثمن، می‌تواند شامل رسید پرداخت وجه نقد، رسید پرداخت چک، رسید پرداخت کارت به کارت و غیره باشد.
- شهادت شهود: شهادت شهود، می‌تواند به عنوان یکی از ادله اثبات پرداخت ثمن معامله، مورد استفاده قرار گیرد.
- اقرار طرف مقابل: اقرار طرف مقابل، می‌تواند به عنوان یکی از ادله اثبات پرداخت ثمن معامله، مورد استفاده قرار گیرد.
در صورتی که خریدار نتواند پرداخت ثمن معامله را اثبات کند، فروشنده می‌تواند ادعا کند که ثمن معامله را دریافت نکرده است و در این حالت، دادگاه، با توجه به مدارک و مستندات موجود، حکم به محکومیت خریدار به پرداخت ثمن معامله، صادر می‌کند.
در صورت عدم پرداخت ثمن معامله، فروشنده می‌تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
- اعمال حق فسخ معامله: فروشنده می‌تواند معامله را فسخ کند. در این حالت، خریدار باید ثمن معامله را به فروشنده بازگرداند و فروشنده نیز باید مبیع را به خریدار بازگرداند.
- مطالبه ثمن معامله از طریق دادگاه: فروشنده می‌تواند از طریق دادگاه، ثمن معامله را از خریدار مطالبه کند. در این حالت، دادگاه، پس از بررسی مدارک و مستندات موجود، حکم به محکومیت خریدار به پرداخت ثمن معامله، صادر می‌کند.
- توقیف اموال خریدار: فروشنده می‌تواند از طریق دادگاه، اموال خریدار را توقیف کند تا از این طریق، ثمن معامله را دریافت کند.
اگر خریدار، ثمن معامله را به صورت اقساطی پرداخت کند، و در موعد مقرر، قسط یا اقساطی را پرداخت نکند، فروشنده می‌تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
- مطالبه قسط یا اقساط معوقه از طریق دادگاه: فروشنده می‌تواند از طریق دادگاه، قسط یا اقساط معوقه را از خریدار مطالبه کند. در این حالت، دادگاه، پس از بررسی مدارک و مستندات موجود، حکم به محکومیت خریدار به پرداخت قسط یا اقساط معوقه، صادر می‌کند.
- توقیف اموال خریدار: فروشنده می‌تواند از طریق دادگاه، اموال خریدار را توقیف کند تا از این طریق، قسط یا اقساط معوقه را دریافت کند.