اگر یکی از نزدیکان شما فوت کرده است و می‌خواهید سهم ارث خود را به صورت قانونی مشخص کنید، احتمالاً این سؤال برایتان پیش می‌آید که «برای انحصار وراثت کجا برویم؟». مطابق قانون امور حسبی در ایران، صدور گواهی انحصار وراثت بر عهده‌ی شورای حل اختلاف است. اما نکته مهم اینجاست که باید به شورای حل اختلافی مراجعه کنید که در آخرین محل اقامتگاه قانونی متوفی مستقر است. در ادامه، نکات تخصصی‌تر این موضوع را مرور می‌کنیم.
مهم‌ترین سوال برای اغلب افراد این است که “برای انحصار وراثت کجا باید مراجعه کنیم؟”
- طبق قانون، شورای حل اختلافی که در محل آخرین اقامتگاه متوفی واقع شده، صلاحیت رسیدگی به درخواست انحصار وراثت را دارد.
- اگر آخرین محل اقامتگاه متوفی در تهران باشد، باید به شورای حل اختلاف حوزه قضایی مرتبط با آن محل مراجعه کنید.
- در شهرهای دیگر نیز همین قاعده حکم‌فرماست؛ یعنی شما باید به شورای حل اختلاف همان محلی بروید که شخص متوفی در آن‌جا زندگی می‌کرده است.
نکته: اگر درباره نشانی یا حوزه مربوطه مطمئن نیستید، می‌توانید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا سامانه‌ی قوه قضاییه، راهنمایی بگیرید.
1. اهمیت تشخیص آخرین اقامتگاه متوفی
- طبق ماده 20 و مواد مرتبط در قانون امور حسبی، آخرین اقامتگاه متوفی معیاری است که تعیین می‌کند کدام شعبه از شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به پرونده شما را دارد.
- منظور از اقامتگاه، مکانی است که متوفی پیش از فوت، در آن سکونت داشته و نشانی‌اش در مراجع قانونی (مانند اداره ثبت احوال) ثبت شده است.
نکته کاربردی: اگر متوفی در چند سال آخر زندگی خود مکرراً جابه‌جا شده باشد، آخرین نشانی رسمی او (مثلاً در کارت ملی یا اسناد ثبتی دیگر) مبنای تعیین شورای حل اختلاف خواهد بود.
2. شیوه مراجعه به شورای حل اختلاف
- تعیین حوزه قضایی: ابتدا باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا سایت قوه قضاییه، حوزه شورای حل اختلاف مرتبط با محل اقامتگاه متوفی را شناسایی کنید.
- ثبت دادخواست: پس از تأیید حوزه، می‌توانید دادخواست انحصار وراثت را به دو روش ثبت کنید:
- مراجعه حضوری به دبیرخانه شورای حل اختلاف
- اقدام از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (در مناطق تحت پوشش خدمات الکترونیک)
- ارائه مدارک و مستندات: مدارکی مانند گواهی فوت متوفی، شناسنامه باطل‌شده، اسناد هویتی ورثه و استشهادیه محضری (برای احراز وراثت) باید به شورا تحویل یا در سامانه بارگذاری شود.
3. گواهی انحصار وراثت محدود یا نامحدود؟
- گواهی انحصار وراثت محدود:
اگر ارزش اموال و دارایی‌های متوفی کم باشد یا صرفاً قصد تعیین‌تکلیف بخشی از ترکه را داشته باشید، ممکن است بتوانید گواهی محدود دریافت کنید. در این حالت، مراحل اداری و هزینه‌ها اغلب کمتر است و نیازی به انتشار آگهی در روزنامه نیست. - گواهی انحصار وراثت نامحدود:
برای مشخص کردن کلیه دارایی‌های متوفی (ملک، خودرو، حساب بانکی و…) باید گواهی نامحدود اخذ شود. در این روش، لازم است آگهی در روزنامه چاپ شود تا اگر شخصی مدعی وراثت است، بتواند در مهلت قانونی اعتراض کند.
4. چرا باید مستقیماً به شورای حل اختلاف مراجعه کرد؟
- صلاحیت انحصاری شورا: قانون امور حسبی رسیدگی به درخواست انحصار وراثت را در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار داده است؛ بنابراین هیچ مرجع دیگری نمی‌تواند این گواهی را صادر کند.
- روند رسیدگی ساده‌تر: در مقایسه با دادگاه‌ها، روند بررسی پرونده در شورای حل اختلاف ساده‌تر و سریع‌تر خواهد بود.
- احتمال کاهش هزینه‌های دادرسی: طبق تعرفه‌های مصوب، هزینه‌های دادرسی و حتی حق‌الوکاله در شورای حل اختلاف معمولاً نسبت به مراحل دادگاهی کمتر است.
5. در صورت نداشتن اطلاعات کافی چه باید کرد؟
- اگر از محل دقیق شورا یا روال کار مطمئن نیستید، مشاوره با وکیل متخصص یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی می‌تواند مسیر را برایتان روشن کند.
- همچنین می‌توانید با مرکز ارتباطات قوه قضاییه تماس بگیرید تا راهنمایی لازم درباره حوزه قضایی و محل مراجعه را دریافت کنید.
6. چند توصیه نهایی
- تحقیق درباره آدرس دقیق: مطمئن شوید نشانی شورایی که مراجعه می‌کنید، مطابق با حوزه آخرین اقامتگاه متوفی است. گاهی افراد به اشتباه به شورای حل اختلاف محل فوت مراجعه می‌کنند، در حالی که محل اقامتگاه با محل فوت متفاوت است.
- تکمیل مدارک: قبل از هر اقدامی، تمام مدارک لازم (گواهی فوت، شناسنامه متوفی، کارت ملی ورثه، استشهادیه و…) را آماده کنید تا روند تشکیل پرونده شما طولانی نشود.
- رعایت مهلت اعتراض: در گواهی نامحدود، پس از چاپ آگهی، مهلت اعتراض وجود دارد. اگر در این بازه، کسی ادعایی مطرح نکند، گواهی صادر خواهد شد.
- دریافت مشاوره حقوقی: در صورتی که بین ورثه اختلاف وجود دارد یا دارایی‌های متوفی متنوع و ارزشمند هستند، حتماً با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید.
جمع بندی
مرجع اصلی برای صدور گواهی انحصار وراثت، “شورای حل اختلاف واقع در آخرین محل اقامتگاه متوفی” است. پس برای انحصار وراثت، باید شورای صلاحیت‌دار را شناسایی و با در دست داشتن مدارک کافی و معتبر، دادخواست خود را ثبت کنید. این فرایند به شما اطمینان می‌دهد که تقسیم دارایی‌های متوفی بر اساس قانون و بدون تضییع حقوق هیچ‌یک از ورثه انجام شود.
اگر همچنان درباره‌ی چگونگی تشخیص حوزه قضایی یا روند صدور گواهی انحصار وراثت سوال دارید، پیشنهاد می‌کنیم از مشاوران حقوقی یا وکلای مجرب در امور حسبی راهنمایی بگیرید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن، نتیجه مطلوب را به دست آورید.